بسیاری احمد محمود را پیرو مکتب رئالیسم اجتماعی می‌دانند. معروف‌ترین رمانش «همسایه‌ها» نام دارد که در زمره مهم‌ترین آثار ادبیات معاصر ایران شمرده می‌شود. رمان‌ «داستان یک شهر» نیز به نوعی دنباله رمان «همسایه‌ها»ست. محمود در رمان «زمین سوخته» گزارشی از روز و سال‌های شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را روایت کرده است.

احمد محمود تا پایان عمر به نوشتن مشغول بود. او در اواخر عمر با بیماری تنگی نفس مواجه شد. اول مهرماه ۱۳۸۱ با وخامت حالش در بیمارستان بستری شد و ۱۲ مهرماه همان سال از دنیا رفت. پیکر این نویسنده در امام‌زاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.

مجموعه داستان‌های «مول»، «دریا هنوز آرام است»، «بیهودگی»، «زائری زیر باران»، «غریبه‌ها»، «پسرک بومی»، «دیدار»، «قصه آشنا»، و رمان‌های «همسایه‌ها»، «داستان یک شهر»، «زمین سوخته»، «مدار صفردرجه» و «درخت انجیر معابد» از جمله آثار احمد محمود هستند.

در مطلبی کوتاه به بررسی مشهورترین اثر وی به نام «همسایه ها» پرداخته ایم.

همسایه ها را نمی توان قاطعانه رمانی سیاسی نام گذاشت گواینکه دو فصل عمده داستان در بند و انفرادی می گذرد اما با دقت در ساختار داستان وجه اجتماعی آن برای مخاطب پر رنگ تر می شود.

داستان از از زبان نوجوانی به نام خالد روایت می شود حدودن ۱۵ ساله و ساکن اهواز از خانه ای شروع میشود که ساکنانش همه درگیر فقرند هم فرهنگی هم اقتصادی ،نویسنده در همان بخش اول چند قشر آشنای جامعه ی ایرانی را پیش روی مخاطب می گذارد با توصیفات واقعی (خواج توفیق تریاکی با زن قاچاقچی اش،بلور خانم ارضا نشده در روابط جنسی و همسر قهوه خانه دارش ،ناصر دوانی بیکار که به کویت می رود و البته پدر راوی که آهنگریست خرافاتی و...) احمد محمود تا نیمه های بخش سوم داستان تیپ های مختلف همسایه ها را تصویر می کند ونسبت خالد (راوی داستان را با آنها مشخص می کند قاچاق را، اعتیاد را ،خیانت را ،خرافات را... در جامعه ی مشوش نشان می دهد.

از جایی به بعد راوی که حالا جوانی بالغ است برای کمک به خانواده وارد فضای کسب و کار در قهوه خانه می شود دنیای آدمهای قهوه خانه درگیرش می کند و دست به توصیف نارضایتی های فضای عمومی میزند کارگران و راننده هایی که تب ملی شدن صنعت نفت به شدت آنها را درگیر کرده: در اینجا هم احمد محمود سیاسی شدن طبقات پایین را که غالبن بنا به احساسات هدف خوبی را از راه نه چندان هموار انتخاب می کنند تصویر می کند در همین خلال نقطه ی عطف رمان شکل می گیرد جایی که شخصیت اصلی رمان بنا به یک شیطنت پایش به کلانتری باز میشودو ناخوداگاه وارد اعتراضات سیاسی می شود تا جایی که حتی مجبور می شود قید دیدن معشوقه ی سیه چشمش را هم بزند و آنقدر آلوده میشود که در زیر شکنجه ها ی انفرادی با فلاش بک های متعدد و سینمایی که باظرافت نوشته شده یادش می افتد که چه کرده !!

دیالوگ نویسی ها در سرتا سر داستان غالبن واقعی بوده واز جملات نمایشی میان شخصیت ها خبری نیست فضای انفرادی آنقدر خوب تصویر شده که بدون مراجعه به زندگینامه ی نویسنده متوجه می شویم که او این فضا را تجربه کرده به عنوان مثال :بازی با نوری که از منفذ بالای سقف وارد انفرادی می شود گذر روز و شب نشان داده میشود یا تشنگی زندانی برای شنیدن صدا و دیدن آدمها وتوصیف فضای مالیخولیای انفرادی همه و همه از درخشانترین بخش های کتاب است و البته توصیفات مربوط به شکنجه که درگیر رمانتیسم نمی شود.

احمد محمود با استفاده از تعبیرهای تکراری در توصیف شخصیت ها پیام های ظریفی به مخاطب می دهد (دندان های زرد ،صورتهای پر آبله ،گونه های استخوانی ..)بدین وسیله ضعف و درماندگی افراد جامعه را در صورت هایشان توصیف می کند یا با تکرار المان منقلی بودن نظامیان، افراد نظام را فاسد نشان می دهد.

از جایی که راوی ازانفرادی خارج و وارد بند عمومی می شود ،روایت از لحاظ ساختاری دوباره به بخش های آغازین کتاب پیوند می خورد فضای زندان شبیه سازی شده به فضای خانه وزندانیان نیز به همسایه ها منطبق میشوند دوباره بستر برای طرح معضلات اجتماعی فراهم میشود از قاتلی که خود برای مقابله با بی ناموسی خواهرش را به قتل می رساند و به نوعی همان قانون گریزی قیصر کیمیایی را دارد یا بلم رانی که بر سر اختلافی جزیی همکارش را می کشد و...اینجا هم طبقه ی هدف فرو دستان می باشند و به بهانه ی آنها معضلات جامعه روایت می شود.

در تمامی طول روایت به شکلی ظریف و خارج از اراده همراه خالد شیطنت می کنیم عاشق می شویم و شکنجه می بینیم و سر می خوریم به دنیای سیاست.. بزرگترین نقطه ی قوت رمان همذات پنداری مخاطب با خالد است و شاید اگر شخصیت های فرعی کمتر تیپیکال بودند حتی فضای همذات پنداری با آنها نیز فراهم میشد ضمن اینکه احمد محمود در زمره ی نویسندگان شرجی نویس است که با واژه ها وتوصیفاتی چون:(عرق دیوار ،سرما ی نموک ،غرشکارون ...)فضای جنوب را به خوبی توصیف می کند.

همسایه هاالگوی مناسب ریالیسم اجتماعی است نوجوانی از بستر فساد درگیر با زن همسایه به بستر اعتراضات تحت سازماندهی حزب توده می افتد و در نهایت عمرش را از دست رفته می بیند،برای همسایه ها با این قابلیت نمایشی حسرت به تصویر کشیدنش می ماند کما اینکه با دقت در متن رمان و مقایسه آن با فیلم ها و سریال های ساخته شده بعد انتشار کتاب متوجه می شویم که خود آگاه و ناخودآگاه نثر احمد محمود یاری رسان بسیاری از اهالی سینما بوده است وافسوس دیگر اینکه بسیاری از معضلات طرح شده در داستان همچنان در روح و ذهن مردم و حکمرانان ما مانده است مثل دعانویسی و خرافه گری و....

در پایان چند جمله ی منتخب از متن کتاب:

* (خالد در انفرادی بعد از گرفتن رختخواب ارسالی مادر از پاسبان) :متکای مادرم است.گونه هام را تو متکا فرو می کنم وبو می کشم .بغض دارد خفه ام می کند .کافی است کسی صدام کند وبام حرف بزند که گریه را سر بدهم .هیچوقت انقدر دلم نازک نبوده است .انگار گیس مادرم پخش شده است روی متکا .

* (از خلال دیالوگ های زندانیان در بند در نکوهش اعدام):هیچ رسم خوبی نیس که آدمو جلو چشم غریبه و آشنا به صلابه بکشن.

* (از لحظه های شکنجه ):انگار لاشه گوسفندی را که به نشپیل قصابی آویزان کرده باشی دست هایم آویزان می شوند.گردنم زود خسته میشود .حس می کنم که خون دارد تو کاسه ی سرم جمع میشود باز سرم را بالا می گیرم باز گردنم خسته می شود .خون مثل دریا تو کاسه ی سرم موج می زند دارم خفه می شوم ناگهان مثل لوله ی آفتابه یکهو از سوراخ های دماغم خون بیرون می زند....

* (در توصیف خرافه گری):همینطور که قرض بالا می آید ورد خوانی پدر هم بیشتر می شود.