جنایت و مکافات موپسان

 پانیذ زرتابی
گی دو موپسان در کنار گوستاو فلوبر و امیل زولا و بالزاک از نویسندگان مطرح ادبیات فرانسه است که او را استاد فرم داستان کوتاه و نیز نماینده مکتب طبیعت گرا می دانند. موپسان قریحه خود را در فرم های ادبی مختلف، داستان کوتاه و رمان و سفرنامه و شعر آزمود اما بیشتر شهرت خود را وامدار داستان های کوتاهش است. تا حدی که برخی از منتقدان ادبی، موپسان را در کنار چخوف بزرگ ترین استاد داستان کوتاه در ادبیات جهان خوانده اند. طبیعت گرایی موپسان اما منحصربه فرد است و به بدبینی انسان شناختی شوپنهاور نزدیک است که به شر و خشونت درون طبیعت انسان اشاره دارد. «روک کوچولو» یکی از مجموعه داستان های کوتاه موپسان است که اخیرا با هشت داستان و ترجمه آنت آبکه در انتشارات نگاه منتشر شده است. «لوئیز روک کوچولو»، «کشتی شکسته»، «دوشیزه پرل»، «روزالی پرودان»، «دوباره گربه ها»، «زن نجات یافته»، «ژولی رومن» و «آمابل پیر» عناوین داستان های کوتاه این کتاب است. موپسان معتقد است نویسندگان عینی به جای اینکه حالت روحی شخصیتی را به تفصیل شرح دهند، کنش یا حرکتی را می جویند که آن وضعیت روحی در شرایطی مشخص بی بروبرگرد به فرد تحمیل می کند. این نویسندگان باعث می شوند شخص از ابتدا تا انتهای کتاب به گونه ای رفتار کند که تمام اعمال و حرکاتش انعکاس سرشت درونی، همه افکار، کل خواسته ها یا تردیدهایش باشد. بنابراین به جای اینکه روان شناسی را عیان کنند پنهانش می سازند و آن را چارچوب اثر می کنند. موپسان همچنین اعتقاد دارد که نویسنده واقع گرا یا طبیعت گرا باید همان گونه که خود او تحت تاثیر نمایش زندگی قرار گرفته است، واقعیت را موبه مو بازسازی کند. مجموعه داستان های کوتاه «روک کوچولو»، داستان هایی مملو از کشمکش کورسوهای امید و امواج ناامیدی است و خواننده میان امید و ناامیدی در نوسان است. چنان که در کتاب «موپسان پیش از فروید» نیز آمده است برخی نویسندگان دانش شهودی برای درک پدیده های پیچیده روانی دیگران دارند و موپسان ازجمله این نویسندگان است که تضادهای عمیق و نهفته در عمق روان انسان ها را از طریق ساخت شخصیت های واقعی و ملموس به تصویر می کشد. زنان از شخصیت های پرتکرار موپسان در داستان هایش است و در داستان «لوئیز روک کوچولو» نیز روایتی از مواجهه خشونت و جنسیت به دست می دهد. داستان با تصویر جنایتی هولناک آغاز می شود و موپسان با روایت پیرامون شاهدی که جسد را پیدا می کند و نقشه برداری از طبیعت روستای داستان ذهن خواننده را آماده می کند: «عابر پیاده ای به نام مدریک رومپل، که مردم در حالت خودمانی مدری صدایش می کردند، سر ساعت همیشگی از پستخانه روئی لوتور بیرون آمد. با قدم های بلندی چون کهنه سربازان از میان شهر کوچکشان گذشت؛ ابتدا از وسط علفزارهای ویوم عبور کرد، سپس به حاشیه رود برندیی رسید که با پی گرفتن جریان آن می توانست به روستای کاروولن برسد، یعنی جایی که انشعاب آن آغاز می شد. سریع راه می رفت، در امتداد رودخانه باریکی که کف می کرد و می خروشید و می جوشید و در بستر پر از علفش، در زیر طاقی از درختان بید، به سرعت جریان داشت. در اطراف سنگ های بزرگی که مسیر آب را سد می کردند، آب برآمده می شد، شبیه به کراواتی که گره کف آلودی داشته باشد. جابه جا آبشارهای کوچک غالبا ناپیدایی روان بود که زیر برگ ها و گیاه های رونده و سقفی از سبزه ها، صدای بلند غضب آلود و دلنشینی داشت؛ سپس در دورتر، ساحل ها فراخ تر می شد و به رودخانه کوچک آرامی می رسیدیم که آنجا ماهی های قزل آلا میان سبزه هایی شنا می کردند که ته جویبارهای آرام موج می زند. مدریک همچنان می رفت، بی آنکه چیزی ببیند؛ تنها یک اندیشه در سر داشت: «اولین نامه م برای خونه پوآورونه؛ چون نامه ای هم برای آقای رونارده دارم، پس باید از مسیر جنگل برم». روی روپوش آبی اش کمربند چرم سیاهی را محکم بسته بود و با قدم های سریع و منظم از کنار ردیف سبز درختان بید می گذشت؛ عصایش هم که چوب دستی محکمی از جنس راج بود، همگام با او قدم برمی داشت. او از برندیی عبور کرد، از روی پلی که درواقع فقط یک درخت بود و آن را از طرفی به طرف دیگر انداخته بودند و تنها حفاظش طنابی بود که به دو تیرک در ساحل های رود نصب کرده بودند. جنگل متعلق به آقای رونارده بود، شهردار کاروولن، بزرگ ترین ملاک منطقه؛ این جنگل نوعی بیشه با درختان کهنسال و عظیم بود که چون ستون هایی راست ایستاده بود و در طول نیم فرسخ در کرانه چپ نهری گسترده شده بود که حکم مرز این طاق پرشاخ وبرگ بزرگ را داشت. در امتداد آب، بوته های بزرگی روییده بود که نور آفتاب بر آنها می تابید؛ اما زیر درختان جنگل چیزی جز خزه یافت نمی شد، خزه ای ضخیم و نرم و شل که در هوای راکد بوی خفیف کپک و شاخه های مرده را متصاعد می کرد. مدریک قدم هایش را کند کرد... همین که دوباره کلاهش را به سر گذاشت و با قدم های سریع به راه افتاد، پای درختی چشمش به چاقویی افتاد، یک چاقوی کوچک بچگانه. وقتی آن را از زمین برداشت، یک انگشتانه خیاطی هم پیدا کرد، سپس دو قدم آن سوتر، یک سوزن دان دید. اشیا را برداشت و با خود فکر کرد: «اونها رو به آقای شهردار می سپرم» و باز به راه افتاد؛ اما حالا حواسش را جمع کرده و مدام منتظر بود که چیزهای دیگری پیدا کند. ناگهان سر جایش میخکوب شد، گویی به مانعی چوبی برخورده باشد؛ زیرا در فاصله ده قدمی اش کودکی کاملا برهنه به پشت بر خزه ها خفته و دراز افتاده بود. دخترکی حدودا دوازده ساله بود... مدریک شروع کرد پاورچین پاورچین جلورفتن، گویی از خطری می ترسید؛ چشمانش را گرد کرده بود... دخترک مرده بود؛ و او در صحنه جنایت حضور داشت. با این فکر، لرزی در پهلوهایش احساس کرد، هرچند که خودش کهنه سرباز بود. ضمنا چنین اتفاقی، یک قتل، قتل یک کودک، در منطقه آنها به قدری نادر بود که نمی توانست چیزی را که می بیند باور کند». موپسان با تصویر صحنه جنایت رفته رفته به شخصیت رونارده می رسد، مردی متمول و قدرتمند که بعد از تجاوز به دختری نوجوان دچار تحولات روانی می شود. موپسان با واکاوی نیروی مقاومت ناپذیر نفسانیات در رونارده، تناقضات روانی او را نشان می دهد که بین کنارآمدن با واقعیت خود و جنایتی که مرتکب شده و فروپاشی روانی و مرگ خودخواسته در نوسان است. موپسان در این داستان به نسبت قانون و قدرت نیز می پردازد و از همان ابتدای داستان به این مقوله توجه می کند، وقتی مدریک فکر می کند برای شناسایی جسد پارچه روی صورت مقتول را بردارد اما بلافاصله به قانون فکر می کند که رکن تعیین کننده است و هیچ چیز از دستش در نمی رود، پس نباید وضعیت جسد را به هم بزند تا بررسی های قانونی درست انجام بگیرد با این دیدگاه، او به سمت خانه شهردار می شتابد تا خبر این جنایت را به مردان قانون و نظم بسپارد. اما به دلیل فقدان شواهد ابتدا جنایت را به گردن بیگانه ای می اندازند که چندی پیش روستا را ترک کرده است و بعد که ادله دیگری پیدا می شود و مظنونان جدید که هر سه از افراد برجسته و مشهورند، به سرعت تبرئه می شوند. قانون و عدالت اینجا شکست می خورد، اما مکافات و جنون گریبان قاتل را می گیرد و او را رفته رفته به نابودی می کشاند.