رنگ مستعار صبوری

رضا عابد
«صبر سبز» عنوان رمانی است از فاطمه حسن پور که از سوی نشر افراز منتشر شده است. از فاطمه حسن پور در سال ها قبل رمان «صبر زرد» را خوانده بودیم که این رمان منتشر شده اخیر را می توان کتاب دوم بر آن کتاب دانست و نویسنده در جلسه نقد و بررسی «صبر سبز» مطرح کرده است که کتاب سومی هم با عنوان «صبر سرخ» در دست نگارش دارد. با خواندن دو کتاب موجود در بازار کتاب و با در نظرگیری پیرنگ، ماجرا، خط روایت، شخصیت های یکسان، زبان و لحن نگارش و... می توان نوشت که این دو «صبر...» های منتشر شده می توانستند یک رمان تک جلدی را تشکیل بدهند. حال باید منتظر انتشار رمان صبر سرخ به عنوان مجلدی دیگر از این سه گانه ماند و اینکه چگونه به دو رمان قبلی گره می خورد و آیا در آینده می توان شاهد قرار گرفتن این سه کتاب در کنار هم به عنوان یک رمان نسبتا قطور بود؟

در همین شروع باید نوشت که این «صبر»ها با بیان استعاری و هدایتی که ذهن را به سبب نامگذاری شان متوجه گیاه خاصی با مختصات ویژه می کند، قابل تعمق است و از منظری با واژه «صبر» و معنی مستتر در آن پیوند می خورد که روی آن می توان مکث کرد. فروز شخصیت اصلی رمان که در صبر زرد هم کل ماجرای کتاب حول زندگی او و نحوه زیستن و روابطش جریان داشت، با روایت اول شخص و تک گویی فصل اول رمان صبر سبز را آغاز می کند. او که در فصل آخر کتاب اول یعنی صبر زرد از هیاهوی موجود در پیرامون خود و آن همه کشمکش روحی و روانی گریخته و به منطقه ای جنگلی در شمال پناه آورده بود، در شروع فصل اول رمان با کابوس از خواب می جهد و درازکش روی تختخواب فنری در منزل مشتی خانم پیرزن روستایی به خود، نزدیکانش، دیگران و هر چه در پیرامونش وجود دارد، می اندیشد: «...نمی دانم ساعت چند است. مه پایین آمده است. همه چیز در مه فرو رفته است. فقط من هستم، این رودخانه و همین پل که تنها راه ارتباطی من با دنیای بیرون از جنگل است...» فروز در این روایت برش های زیادی به گذشته خود می زند. او از ازدواج و شروع زندگی خود با فرشید که استادش در دانشکده بود، می‎گوید و در ادامه از زایمان کردن دوقلوها و از پوست ترکاندن آن دو و تا فرستادن شان به مدرسه ای در خارج کشور سخن به میان می آورد که این دور شدن بچه ها از منظر فروز ترفندی بود که از جانب فرشید صورت گرفت. او به سبب این اقدام از فرشید دق دلی زیادی دارد. فروز همسرش را فردی معتاد و زن باره و بی مسوولیت نسبت به خانواده و نوع انسان می داند و سیاسی بودنش را در دوره ای ماسک ظاهر فریب ارزیابی می کند.او در جای جای رمان هم نمونه هایی از این رفتارهای ناهنجار فرشید را روی دایره می ریزد. به سبب وجود این ناملایمات در زندگی فروز، او تنهایی خود را به نمایش می گذارد. او در حضور نسترن هم که همکلاسی و صمیمی ترین دوست او است و برای انسجام زندگی او زحمت فراوانی کشیده احساس تنهایی می کند و با دکتر هم که در رمان حضوری نامریی دارد و عاشق او است هم به نوعی نمی تواند به وحدت برسد و همگامی و همراهی کند. در رمان صدای دکتر با فروز است و این صدا در چند پاساژ رمان پراکنده شده است، اما هیچ گاه نمی تواند به آن مفهوم دلوزی خود را ارتقا ببخشد و یک لکنت زبانی را ایجاد کند تا آن قلمروزدایی را در حوزه ادبیات اقلیت را به نمایش بگذارد و با آفرینش ایجاد مفهوم تازه کند. دکتر که در رمان صبر زرد مقطع بستری شدن فروز به همراه نسترن و مادر او حضوری محسوس داشت، در این رمان یک حاضرغایب است که فروز او را با صدایی دور از دسترس بر می سازد که نمی تواند به تعبیر الن بدیو دوتایی کردن عشق باشد و تنها آن صدا را گره می زند به بخشی از کشف هویت خود. تمام سعی نویسنده از انسجام بخشی به تک گویی های فروز بر ساختن یک دنیای داستانی است و اینکه از همه گسست ها یک پیوست را عرضه دارد و یک جهان معنایی داستانی را برسازد. دو فصل از چهار فصل رمان که به فروز پرداخته شده را نویسنده با شگرد نوشتاری از زاویه دید دوم شخص محدود بهره برده است که هماره اجرای موفق این شگرد می تواند نقش ناظر بی طرف را در هر داستانی برجسته سازد و به درجه نگارش صفر در داستان کمک کند که در این رمان سعی نویسنده معطوف به این امر بوده است. سه فصل دیگر از هفت فصل رمان را فرشید روایت می کند تا نویسنده از سرجمع روایت ها به آن حقیقت برساخته خود برسد که آن در کلیت خود تلاش برای رسیدن به دنیای ممکن و نفی دنیای موجود است. فرشید رمان صبر زرد که در روایت سوم شخص حضور داشت با شکل گیری رمان صبر سبز دیگر فرشید ماضی است و این شخصیت صبر سبز زیست تازه ای را در رمان ارائه می دهد. فرشید با ندا و نهیب درمانگر آسایشگاه و در یک روایت اول شخص خود را بر دایره می ریزد: «آقای مهندس تا ننویسی حالت تغییر نمی کند.» او با نوشتن و ننوشتن مکنونات خود را بیرون می ریزد و در این میان بیشتر از گذشته می گوید از خشونت پدر و از زن بارگی اش و آن مرده ریگی که از پدر به او رسیده است. فرشید از عقده ادیپی هم می گوید که با سختگیری و بی خردی پدر به جان او افتاده است به نحوی که او دیگر راننده ماشین میل خود نیست و میل «پارانویی» افسرده و منجمد در مقابل میل «شیزویی» حامل هنجارشکنی و انقلابی قد علم کرده است. فرشید از عشق های خودش هم می گوید و از شکست و از پناه بردن به مصرف مواد و از بهمن رفیق و همکار خود که میان او و فروز قرار گرفته است و آتش نقار میان آنها را تیز می کند. خواننده در همین روایت های فرشید هم به مقوله هویت می رسد که کلیدواژه رمان است و سعی نویسنده هم راه بردن به آن از طریق دو شخصیت اصلی رمان است و این در حالی است که صداها در رمان گویی نمی خواهند خود را از چنگ سوژه سخنگو خارج کنند و به سخنی بی نام و پیشا شخصی برسند تا آن صدایی یکه ای نوشته شود که بالاتر از بحث هویت قرار دارد و هر چند در اکنون موجود نیست و از آن فرداهاست و خواهد آمد.

منبع: روزنامه اعتماد