نسیم خلیلی

کتابی از نیما یوشیج منتشر شده که شامل 34 نامه از او به دوستان و خانواده اش است. کتابی تحت عنوان: «مادر عزیزم، دوست من» اما ربط این کتاب به هنر در آن است که نیما شمار زیادی از این نامه ها را که شرح حال به حزن آکنده اما همراه با دلدادگی وی به طبیعت و حیات روستایی در گیلان و مازندران است، خطاب به دوست نقاشش، رسام ارژنگی نوشته است؛ سخن از عباس رسام ارژنگی است که نسبش به میرک، نقاش بزرگ روزگار صفوی می رسد که سال ها در تفلیس نقاشی و طراحی با اسلوب نو را آموخته بود. یک هنرمند با وجهه اجتماعی پررنگ که کاریکاتورهای انتقادی هم می کشید، اولش در مجلات ترک و بعد هم در روزنامه میرزا ابراهیم خان ناهید که اولین روزنامه کاریکاتور ایران بود در روزگار پسامشروطه. ارژنگی به دلیل همین وجهه اجتماعی با شاعران بزرگی مثل میرزاده عشقی، نیما و عارف قزوینی دوست بود و نگارستانش، موسوم به نگارستان ارژنگی - که اولین نگارخانه پایتخت به شمار می رفت - پاتوق چهره های فرهنگی و سیاسی مشهور بود. ارژنگی مجسمه ای از عارف ساخته و تک چهره ای هم از نیما کشیده بود و در نگارستانش مینیاتور را با روشی جدید به شاگردان جوانش می آموخت. نیما یوشیج به عنوان شاعری پیشتاز در شعر نو، بارها در نامه هایش به اهمیت رفاقت با ارژنگی اشاره کرده و مثلا در جایی نوشته است: «دوستی و مصاحبه تو در من اثرات جذابی به جا گذاشته است که از خاطر محوشدنی نیست و من شوق غریبی به تماشای نقاشی پیدا کرده ام.» (مجموعه کامل نامه های نیما یوشیج، گردآوری سیروس طاهباز، 1376، انتشارات علم، 113) و احتمالا از همین روست که نیما در نامه هایش به ارژنگی، بیشتر از دیگر نامه ها، مناظر را توصیف می کند. گویی امیدوار است ارژنگی، آنچه را او دارد تجربه می کند، یک روز نقاشی کند؛ آن هم با همه حس اندوه و شادی توامانی که نیما از تجربه زندگی در انزوای روستایی بر گرده کشیده بوده است: «قبه مخروطی مقابر قدیم در مزارع اطراف پراکنده بودند. گنجشک ها کم کم به صدا می آمدند. در بیابانی که جنگل ها آن را احاطه داشتند باقلا و سبزیجات در محصوره هایی که از نی ترتیب داده بودند، سبز شده بود. باقلا گل داده بود. در زاویه یک ایوان دهاتی چراغی کم نور هنوز می سوخت. بعضی اشکال در انتهای راه ها در حرکت بودند. اطفال دهاتی که اتفاقا بیرون آمده بودند به تعجیل رو به خانه ها می رفتند برای اینکه می ترسیدند خاطره آنها پر بشود از افسانه های دیو و پری که مادران شان برای شان گفته بودند... میل دارم پیش تو باشم و بشنوم که حین ساختن تابلوهای خود آواز می خوانی.» (نیما یوشیج، 1400: 13) و این همه درحالی بوده که نیما در انزوای آن سال ها با آثار رفیقش، تصادفا و مکاشفه آمیز روبه رو می شده است: «در رشت یک تصویر آب و رنگ به اسم تخیل از تو دیدم که روی اعلان تقویم جاهد چاپ شده بود. منتظرم باز هم از کارهای تو در مطبوعات جدید که گاهی به دست من می آید، ببینم.» (همان: 72)