حیدر کاسبی

ظاهراً قرار نیست ادبیات، همیشه محدود به کتاب هایی سرگرم کننده باشد و صرفا آسایش خاطر مخاطبانش را فراهم آورد. اگر این نظریه را که «هنر زاییده رنج است» بپذیریم، آن وقت دیگر در ادبیات که بخشی از هنر است خیلی هم منتظر خواندن شعرها و داستان های به اصطلاح سرگرم کننده فانتزی نیستیم و بیشتر دنبال حقایق زندگی می گردیم که از قضا چندان هم شیرین نیستند. بی تردید ادبیاتی که زاییده رنج باشد، به حقیقت نزدیک تر است و برای مخاطب قابل تامل تر.

عجیب نیست که بیشتر جوایز ادبی معتبر دنیا  معمولا به کتاب هایی تعلق گرفته که نویسندگانش بیشتر از داستان پردازی دنبال حقایق تلخ بوده اند و به عبارتی این کتاب ها چیزی بیشتر از ادبیات بوده اند.خیلی از ما شنیده ایم که گفته اند «ادبیات آیینه روزگار است» و روزگاری که ما در آن زندگی می کنیم مگر تلألؤ چیست که ادبیات آینه آن باشد؟ استاد عماد خراسانی تنها در یک بیت روزگار خودش و ما را توصیف کرده است: «بر ما گذشت نیک و بد اما تو روزگار!/ فکری به حال خویش کن این روزگار نیست»

کتابی  فراتر از داستان
یکی از کتاب هایی که درونمایه اش بیشتر از هر چیزی اندوه را به مخاطب منتقل می‌کند، کتاب «آهنگ پیامبر» نوشته «پل لینچ» نویسنده ایرلندی است که در سال ۲۰۲۳ موفق به دریافت جایزه «بوکر» شده است.«پل لینچ» دقیقا به دلیل همین حقایق تلخی که منعکس می کند و پرداختن به مصایبی که پناهجویان در همه جای دنیا با آن دست و پنجه نرم می کنند، جایزه را گرفته است.
«اسی دوگیان» رئیس هیئت داوران «بوکر» درباره کتاب می گوید: «کتاب، تکان دهنده است و مخاطبانش را به معنای واقعی کلمه با حقایقی تکان دهنده اذیت می کند. ما از همان ابتدای خواندن کتاب، احساس ناآرامی کردیم، غرق شده بودیم، نویسنده واقعیت خشونت و آوارگی را به تصویر می کشد و هیچ چیز آرام بخشی ارائه نمی‌دهد.»
حالا شاید سوال این باشد که میان این همه کتاب چرا باید کتابی را خواند که با حقایق تلخی که در گوشه ای از دنیا اتفاق می افتد، حس چندان خوشایندی به خوانندگانش نمی دهد؟ احتمالا بهترین جواب این سوال را هم یک شاعر ایرانی چند صد سال پیش داده باشد:
«بنی آدم اعضای یک پیکرند
 که در آفرینش ز یک گوهرند»
کتاب «آهنگ پیامبر» اثر «پل لینچ» داستان تلاش های مادری را به تصویر می کشد که برای نجات جان چهار فرزندش با کوهی از مشکلات مبارزه می کند و در مقابل این همه پایداری، جامعه کمترین تعهدی نسبت به آن ها از خود نشان نمی‌دهد. روایت در داستان به شکلی نفس گیر و بدون شکستن پاراگراف، جریان دارد.
«پل لینچ» می گوید:
«چرا ما باید در غرب نسبت به پناهجویانی که تا پشت مرزهایمان می رسند، احساس همدردی نداشته باشیم؟ داستان من تلاشی رادیکال برای جذب همدلی با آوارگان است.» البته انتقادهایی هم از کتاب شده است از جمله این که داستان « لینچ» پی رنگ لازم را نداشته و نثرش دچار شلختگی و بی نظمی و در جاهایی غیر منطقی است، می گویند از آن جا که «لینچ » منتقد سینما نیز هست داستان های او فیلم نامه های هالیوودی را در ذهن تداعی می کنند.

جملات استادانه و تاثیر آن بر مخاطب
داوران این دوره «بوکر» اعلام کردند هر شش کتابی که نامزد بودند، به نوعی شایسته دریافت جایزه بودند اما «پل لینچ» با جملات استادانه ای که در متن کتاب ارائه می دهد، انتخاب اول ما بود.
«وسترن لین» اثر چنتا مارو، «نیش زنبور» اثر پل موری، «این عدم دیگر» نوشته پل هاردینگ، «اگر از تو جان سالم به در ببرم» اثرجاناتان اسکوفری و «مطالعه برای اطاعت» نوشته سارا برنشتاین دیگر نامزدهای «بوکر» ۲۰۲۳ بودند. از کتاب های دیگر «پل لینچ» می توان به «فراتر از دریا»، «شکوه»، «برف سیاه» و «آسمان سرخ صبح» اشاره کرد.