اخیرا چاپ تازه ای از کتاب «کلنل پسیان و ناسیونالیسم انقلابی در ایران» نوشته استفانی کرونین با ترجمه عبدالله کوثری در نشر ماهی منتشر شده است. متن محوری این کتاب مقاله ای بلند از استفانی کرونین است با عنوان «ناسیونالیسم انقلابی در عمل: قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در مشهد فروردین-مهر 1300». کوثری در پیشگفتار کتاب نوشته که انگیزه اش از ترجمه این مقاله نخست علاقه و احترامش به شخص کلنل بوده و دیگر اینکه نوشته کرونین، با حجم اندکی که دارد، از همه منابع موجود درباره قیام کلنل سود جسته و دور از داوری های یک سویه، شرحی دقیق از شخصیت خود کلنل و ویژگی های قیام او و اهیمت این رویداد در تاریخ معاصر و در کل حرکت ناسیونالیسم ایرانی به دست داده است.

برای تکمیل این مقاله چند سند معتبر نیز در کنار آن در کتاب منتشر شده است از جمله «رساله دفاعیه» نوشته خود کلنل و نیز مقاله ای که درباره ژاندارمری ایران برای مجله «کاوه» نوشته است. همچنین مقاله ای درباره تلاش های دولت شوروی برای اخلال در خراسان و کشاندن این ایالت به دامان خود، به قلم ولادیمیر لئانیدوویچ گنیس. این مقاله برای آشنای با اوضاع خراسان پیش از ورود کلنل به این ایالت سودمند است و در عین حال ماهیت نیروهای مسلحی را نشان می دهد که بعد از به قدرت رسیدن کلنل و رژیم ژاندارم در خراسان به مخالفت با او برخاستند و در نهایت هم به تشویق و تحریک نخست وزیر ایرانی کشور یعنی قوام السلطنه در جنوب و شمال ایالت به غارت و ترک تازی روی آوردند و عرصه را بر او تنگ کردند و سرانجام سردار جوان را کشتند و سر از تنش جدا کردند. آبتین گلکار این مقاله را به فارسی برگردانده است.

کوثری نوشته که امیدوار است نسل جوان امروز با خواندن این کتاب با رویدادی مهم در تاریخ صدساله اخیر و نیز با سیمای نجیب و دوست داشتنی یکی از پاکبازترین دوستداران ایران آشنا شود. او در پایان پیشگفتارش شعری را که در سال 1342 به یاد کلنل و در توصیف صحنه شهادت او سروده آورده است.

در بخشی از مقاله کرونین می خوانیم: «در هنگامه این دعوا، در اواسط شهریور 1299، کلنل پسیان به مشهد آمد تا ریاست ژاندارمری ایالت را از ماژور جهانبانی تحویل بگیرد. در این ایام نام پسیان در مقام فرمانده نظامی که در مبارزات نیروهای ناسیونالیست در سال 1294 به کف آورده بود و نیز در مقام افسر دلیر و لایق که شخصا هم جدی و سختکوش و حتی متعصب و پاکدامن بود، بر سر زبان ها افتاده بود. او که گروهی پانزده نفری از افسران همفکرش را برای یاری کردن در تقویت ژاندارمری از تهران آورده بود، به محض ورود به مشهد دست به اصلاح رژیمان زد. پسیان برای تضمین پرداخت منظم مواجب افرادش به هر کار که می توانست دست زد، افراد ناکارآمد را اخراج کرد و به جای ایشان نفرات دیگری برگزید. اما اقداماتش در هر گام با موانعی روبه رو شد و کل فعالیتش به خطر افتاد، زیرا دست یافتن به همان حداقل بودجه تصویب شده نیز برای او محال بود. با فرارسیدن دی ماه 1299، او که تلاش چهارماهه خود را در مشهد شکست خورده می دید، پاک دلسرد شده بود. کلنل کمبود منابع مالی را به گردن قوام انداخت و تهدید کرد که اگر پول در اختیارش نگذارند، استعفا می دهد».