صبا صحبتی
مسابقه شطرنج قرن تمام شد. صندلی بابی فیشر و غرور بوریس اسپاسکس تکه تکه و دوباره از نو ساخته شد، اما چه می شد اگر روزنامه تایمز از عشق ولادیمیر ناباکوف به شطرنج که زبانزد خاص و عام بود، بهره می برد و سعی می کرد مشهورترین رمان نویس امریکا را متقاعد کند تا برای پوشش دادن این مسابقات به ریکیاویک پایتخت ایسلند سفر کند؟ چه می شد اگر ناباکوف کتابی را به جهانیان عرضه می کرد که نه تنها به تجزیه و تحلیل استراتژهای بازی شطرنج می پرداخت، بلکه با استفاده از تمام مهارتش و با عشق و توجه تمام به کالبدشکافی دو حریف، خانواده هاشان، دوستان شان، مدیران شان و حتی به صورت جزیی تر استادان و گزارشگران می پرداخت، در حالی که جهانیان این رویداد را به چشم مسابقه ای هنری و تاریخی نگاه می کردند.

در سال 1938 روزنامه توکیو نیچی نیچی شینبون از یاسوناری کاواباتا رمان نویسی هوشمند، باذکاوت و ریزبینی خاص و از طرفداران و عاشقان بازی «گو» (قدیمی ترین بازی تخته ای تاریخ بشری) دعوت به عمل آورد تا با عنوان خبرنگار روزنامه در مسابقه قرن «گو» حضور به هم رساند، مسابقه ای کلاسیک، رقابتی میان دو مرد، دو فرهنگ، میان ژاپن قدیم و ژاپن جدید، میان سنت محافظه کار و بلندپروازی و جاه طلبی پویا، میان استادی مودب و رنجور و حریفی جوان، وسواسی، ناآرام، غیرقابل پیش بینی.

یاسوناری کاواباتا بعد از این مسابقه کتابی را با عنوان «استاد» به رشته تحریر درآورد که برای اولین بار در سال 1951 به صورت سریالی و دنباله دار منتشر شد، معادل شرقی باورنکردنی از کتابی باورنکردنی، درباره تغییر چیزهایی که باید تغییر کنند، رمانی با جزییات درخشان هم آمیخته به تعلیق و هم آرام، مرثیه ای برای کل جامعه، تحریر شده با ایجازی شاعرانه و فراستی روانشناسانه که در سال 1968 جایزه نوبل ادبیات را برای نویسنده اش به ارمغان آورد.

کاواباتا خود «استاد» را به عنوان بهترین اثرش می شناخت. البته ناگفته نماند که هنوز هم به عنوان شناخته شده ترین و موفق ترین اثر او که تا زمان مرگش به عنوان استاد ادبیات ژاپن شناخته می شد، محسوب می شود.

«استاد» کاواباتا به افزایش محبوبیت بازی «گو» در غرب کمک شایانی کرد؛ زیرا مسابقه را طوری شرح داده که نیاز نیست از پیش قوانین آن را بدانید. معمولا این کتاب به بازیکنان جوان و تازه کار پیشنهاد می شود و آنها برای شروع از این کتاب استفاده می کنند تا جایگاه آن را در جامعه ژاپن مورد بررسی قرار دهند.

مسابقه ماه ها طول می کشد و کاواباتا با فراهم آوردن نمودارهایی کامل از تخته بازی و یادداشت هایی قابل فهم در انتهای کتاب و تجزیه و تحلیل های بسیار عالی و مکرر از جریان مسابقه به خواننده کمک می کند تا داستان را دنبال کند. مطمئن باشید با وجود عدم مهارت، به این بازی علاقه مند خواهید شد: این کتاب گزارشی از یک رقابت است: «87 سیاه از فضایی روی ردیف Sجابه جا شد.» بنابراین شکی نیست که با مطالعه اطلاعاتی از این دست که به وفور در کتاب ارائه شده، اطلاعات سطحی از این بازی به دست خواهید آورد. برخی منتقدان «استاد» را یک رمان/وقایع نامه می نامند، اما به نظر بیشتر وقایع نامه است تا رمان. اگر با تصور خواندن یک رمان این کتاب را باز می کنید حتما شگفت زده خواهید شد. کاواباتا با کتابش چشم های شما را بر تخته بازی میخکوب می کند و اگر هم انتظار یک وقایع نامه را دارید بی شک حیرت زده تان خواهد کرد.

از آنجایی که کاواباتا عاشق بازی «گو» بود و اطلاعاتی که در مورد این بازی داشت بیشتر از یک فرد معمولی بود و با دقت و توجه بیشتری آن را دنبال می کرد، قدرت دید و بصیرتی که نسبت به تخته بازی داشت باعث می شد چیزهای بیشتری از یک فرد معمولی ببیند. پیشروی به سوی مرگ، توافق دو حریف، پرده های غرور و سایه های روشنفکری که هرگز از پس زمینه رقابت خارج نشدند: «رقابتی کاملا غیرمنتظره بود، انگار ناگهان چهره اهریمنی استاد آشکار شد. احساس کردم عضلاتم کاملا منقبض شده اند، تکان هایی را که شانه هایش از سر می گذراند، منظم بودند. به نظرم تجمع خشم یا نمایش مرموزانه قدرتی می آمدند که استاد را تسخیر کرده بودند و از خودم می پرسیدم آیا من کاملا ناخودآگاه شاهد عملکرد روح استاد هستم؟ وقتی او الهام می گیرد و میزبان وحی الهی هست یا شاید هم تماشاگر گذر به روشنفکری، زمانی که روح تمام حس هویت را بیرون می اندازد و آتش مبارزه خاموش می شود؟» خواندن تکه هایی مانند این شاید برای برخی یادآور استادان دیگری چون هرمان هسه، توماس مان، میخاییل بولگاکوف و حتی هنری جیمز و جدال روح های دیگر و تفاوت هایی که روشنگری می کنند، باشد.

کاواباتا در سخنرانی دریافت جایزه نوبل با تمام حرارت و احساسات از روح نهفته ذن در شعر ژاپنی داد سخن راند؛ روحی که - پوچی که آگاهی می بخشد- در اینجا در مسابقه «گو» نمایان می شود. «حالا نه تنها به مسابقه علاقه مند شده ام، بلکه حسی را که بازی گو به وجود می آورد، به عنوان یک هنر می بینم؛ زیرا در این مسابقه وقتی به استاد خیره می شدم خودم را هیچ تصور می کردم.» هنوز هم یکی از قابل تمجیدترین ویژگی های آثار کاواباتا، نبوغ او در کنار هم قرار دادن کلمات و ساختن جملاتی باشکوه است.

صداقت کمرنگ رمان «هزار درنا» در «استاد» جای خود را به صراحتی بی پرده می دهد؛ به نظر می آید که کاواباتا به همان شیوه که به مراسم چای در «هزار درنا» پرداخته، تشریفات آیین گو و مرگ استاد را در کتاب «استاد» تجزیه و تحلیل می کند تا مفهوم یگانگی بشر را نشان دهد؛ از این رو در عمیق ترین لایه های «استاد» تاریخ مصرف کل یک فرهنگ منقضی می شود، پایان یک نسل و پلی به نسلی جدید. «استاد» مسابقه قرن «گو» را به یک اثر هنری تبدیل کرده است؛ هر چند هنوز جایی میان گزارش و داستان گیر کرده است، شاید هم یک رمان نباشد، اما گزارشی خبری از تجدید خاطره ای است که با طمانینه و در آرامش و سکوت به رشته تحریر درآمده است.