عمران دسترس
ارنست جیمز گینز از برجسته ترین نویسنده های آفریقایی تبار امریکایی است که اولین رمانش را ای. ال. داکترو در دهه 60 میلادی منتشر کرد. «درس پیش از مردن»، شاخص ترین اثر او است که علاوه بر نامزدی جایزه پولیتزر 1993، برنده جایزه انجمن منتقدان ادبی امریکا، جایزه بزرگ انجمن کتابخانه های امریکا و جایزه کتاب سال باشگاه کتاب خوانی اپرا وینفری شد. همچنین این رمان در فهرست صد رمان بزرگ جنوبی امریکا برای همه اعصار که دانشگاه آکسفورد انتخاب کرده شماره 15 را به خود اختصاص داده است. این رمان با ترجمه سیدرضا ابراهیمی از سوی نشر نقش جهان منتشر شده است.

«درس پیش از مردن» روی حادثه ای در اواخر دهه 1940 در لوییزیانا متمرکز است که در آن یک جوان سیاهپوست فقیر و بی سواد به نام جفرسون (شباهت نام با رییس جمهور امریکا) به خاطر نقش ناخواسته اش در یک مغازه مشروب فروشی و تیراندازی متعاقب آن به قتل محکوم می شود. جفرسون که یک تماشاگر بی گناه بود، توسط هیات منصفه کاملا سفیدپوست به قتل انباردار متهم و به اعدام محکوم می شود. راوی داستان، معلم مدرسه، گرانت ویگینز (شباهت به یکی دیگر از رییس جمهورهای امریکا)، باید مبارزه کند و با این پرسش قدیمی کنار بیاید که «چه چیزی از یک مرد، مرد باشرف می سازد؟» و این در حالی است که گرانت تلاش می کند تا قبل از اعدام جفرسون، از او «یک مرد شریف» بسازد.

در محاکمه، وکیل مقتول از جفرسون به عنوان چیزی مشابه یک حیوان یاد می کند، گرازی که هیچ تصوری از درست و غلط یا توانایی برنامه ریزی برای سرقت ندارد: «به همین زودی یک گراز را روی صندلی برقی می گذارم.» او که تنها چندماه از زندگی اش مانده و به اعدام محکوم شده، تمام امید خود را رها کرده و تسلیم تصویری از خود به عنوان یک جانور شده است. از سوی دیگر، مادرخوانده او، از گرانت ویگینز، معلم مدرسه محلی می خواهد که در زندان به ملاقات جفرسون بیاید و به او آموزش بدهد تا بتواند شرافتمندانه بمیرد. با وجود این، گرانت هیچ تمایلی ندارد که به این دانش آموز سرسخت و دشوار آموزش بدهد، نمی خواهد با واقعیتی که برای سیاهپوستان اتفاق می افتد، یا سفیدپوستانی که زندان را اداره می کنند، روبه رو شود. اما عمه ویگینز که او را بزرگ کرده، از او می خواهد که به پسرخوانده دوستش کمک کند، بنابراین با اکراه این مسوولیت را می پذیرد. این رمان به موضوعات مختلفی می پردازد که بستری برای تحریک بحث فراهم می کند. موضوع ظلم و ستم در سایه تاریخ برده داری، مانند تلاش ساکنان محله سیاه برای تثبیت حق خود در مقابل قوانین «جیم کرو» است. یعنی قوانینی که در عمل شرایطی برای سیاهان ایالت های جنوبی امریکا ایجاد کرد که وضع آنان از سفیدهای امریکایی پایین تر باشد و ضررهای اقتصادی، آموزشی و اجتماعی برای شان در پی بیاورد. آنچه در این کتاب مسلم است مبارزه آنها به منصه ظهور رسیده و آنها باید به طور جمعی شاهد اعدام یک مرد سیاهپوست بی گناه باشند. ارنست جی. گینز نه تنها از تلاش جفرسون برای اثبات خود به عنوان یک مرد در مواجهه با مرگ می نویسد، بلکه از گرانت، یک معلم تحصیلکرده با احساس سرخوردگی و وظایف بیش از حد سنگین و طاقت فرسا و نحوه مواجه شدن با آنها نیز می نویسد. نکته قابل تامل و در عین حال درخشان کتاب، آنجایی است که نویسنده به طور زیرکانه و ظریفی دریچه ای رو به سوی درون انسان می گشاید تا یک بار دیگر موجود و وجود را در مقابل هم قرار دهد؛ یعنی آنجایی که شرایط سخت و بغرنج می شود، دین و وابستگی سنتی جامعه سیاهپوستان نیز زیرسوال می رود و سوالاتی که مطرح می شود، این گونه است: «آیا چیزی به نام ایمان کور وجود دارد؟» یا «وقتی با آزمایش های طاقت فرسا مواجه می شویم، آیا باید آن را به دست خدا بسپاریم یا بجنگیم؟» این پرسش ها در طول بحثی پرجنب وجوش و در خلال داستانی تحسین برانگیز طنین انداز می شود.

«درس پیش از مردن» به واقعیت جامعه سیاهپوستان و مردان سیاهپوست امروزی در امریکای شمالی بازمی گردد. این شباهت ها زمانی بیشتر قوت می گیرد که گروه جامعه سیاه یا بلک استارلاین ها نیز در مورد این پرسش های مهم بحث کرده اند: «چند مرد سیاهپوست امروزی به ناحق به دلیل جنایاتی که مرتکب نشده اند، زندانی می شوند؟» و «جفرسون یک محاکمه عادلانه با هیات منصفه بی طرف دریافت نکرد.» یا «چند بار این اتفاق در سال 2017 در امریکا افتاد؟» نکته اصلی پرسش هایی که مطرح شده در این عبارت نهفته است که «هر چه قوانین کمتر تغییر کنند، رفتارها بیشتر ثابت می مانند.» از این عبارت می شود این طور نتیجه گرفت که چه تغییری باید در جامعه امروزی برای به چالش کشیدن وضعیت موجود و گرفتن حق ستمدیدگان انجام داد؟ حال کتاب «درس پیش از مردن» با قرار دادن یک لنز بزرگ نمایی روی تاریخ سیاهپوستان اثبات می کند که جامعه سیاهپوستان و هر جامعه ای که زیر فشار ظلم حکومت های دیکتاتور است، بی شک تحت الشعاع دو مساله بحرانی و خطرناک قرار می گیرند. از یک طرف همواره تحت ستم بوده اند و از طرف دیگر از ابراز عقاید خود ترسیده اند. اما ارنست جی. گینز در رمان قابل ستایش خود تاکید دارد که جهان امروز متفاوت است و چه جامعه سیاهپوستان و چه جوامعی که تحت تاثیر استبداد قرار دارند، می توانند صدای جمعی خود را از طریق پلتفرم های مختلف به گوش جهانیان برسانند و رسانه های اجتماعی یکی از قدرتمندترین و موثرترین آنهاست.

«درس پیش از مردن»، رمانی قدرتمند و تکان دهنده است که به غیرانسانی بودن انسان می پردازد، اما همچنین به ما اجازه می دهد تا شاهد اعمال کوچک انسانیت از غیرمنتظره ترین منابع باشیم. این کتاب معضلات اخلاقی بسیاری را ارایه می دهد و خواننده را به چالش می کشد تا زمانی و مکانی را در تاریخ آفریقایی- امریکایی تجربه کند که حتی امروز نیز بسیار واقعی است. بی شک خوانندگان در حین خواندن این کتاب اشک خواهند ریخت و جهان درون خواننده به فکر کردن در مورد انسانیت و آنچه یک انسان را می سازد، درگیر خواهد شد. دقیقا مشابه آن سخنرانی قدرتمند و تاثیرگذار گرانت که در آن خطاب به جفرسون می گوید: «آیا می دانی افسانه چیست، جفرسون؟ افسانه یک دروغ قدیمی است که مردم به آن باور دارند. سفیدپوستان معتقدند که از هر کس دیگری روی زمین بهتر هستند و این یک افسانه است. آخرین چیزی که آنها همیشه می خواهند، این است که ببینند یک مرد سیاهپوست ایستاده است و برای حق خود کاری نمی کند، اما انسانیت مشترک می گوید ما همه با هم هستیم و این اسطوره را از بین می برد. در این حالت آنها دیگر توجیه نمی کنند که ما را برده کرده اند و ما را در شرایطی که هستیم نگه داشته اند. تا زمانی که ما کاری نکنیم و فقط ایستاده باشیم، آنها در امان هستند.» به طور کلی، جفرسون در حالی که بار کل یک جامعه را به دوش می کشد، تبدیل به یک شخصیت مسیحی می شود و با وقار در برابر مرگ و زندانبانان سفیدپوست نشان می دهد که واقعا «شرافتمندانه زندگی کردن» به چه معناست. او در حالی که برای گناهان دیگران می میرد، خود را نه یک گراز، بلکه یک انسان نشان می دهد و در این روند گرانت ویگینز را رستگار می کند و به یک آپوتئوز می رسد. «درس پیش از مردن» رمانی سرراست است که به طور استادانه زمان و مکان و جامعه ای را تداعی می کند که مجبور به تحمل بی عدالتی های غیرانسانی شده است. رفتار متینی که در آن یک انسان ساده قیام می کند و با شجاعت و لطف، بار غیرانسانی بودن انسان را بر دوش انسان می پذیرد. در واقع داستانی نشاط آور درباره پیروزی روح انسان است.