عمران دسترس
«خدای چیزهای کوچک» اثر آرونداتی روی، داستانی هندی به زبان انگلیسی است که جهانی ناعادلانه را آشکار می سازد. جان آپدایک روی این رمان مقدمه نوشته است. از آرونداتی روی در هند به عنوان یکی از نویسندگان برجسته یاد می شود، چراکه آثار او به مثابه تیری شلیک شده به میراث مشکوک توده های مظلوم زنان است.

در این کتاب خاطرات جدید و مهیبی به نمایش گذاشته می شود. به این معنا که تلاشی برای فرار از خاطرات آسیب زا و برخی تجربه های تلخ گذشته است که بیش از حد زنده مانده و فراموش نشدنی اند. به عبارتی دیگر، رمانی است برای غلبه بر ناامیدشدن، اضطراب، خاطرات دردناک و ماندگار و مقایسه آنها با رویدادهایی که اخیرا اتفاق افتاده است. 

آرونداتی روی با آوردن دو فرزند برای واکنش در برابر یک وضعیت نابسامان، زشتی های جامعه را در معرض دید ما قرار می دهد، زیرا به عقیده او، کودکان حاصل رویکردهای سفت و سخت اجتماع ناسازگار و بی بندوباری هستند که می توانند پاسخی بی نظیر به همراه خود بیاورند، به همین دلیل، درد این دو کودک به عنوان یک ادعای قدرتمند برای رد یک سیستم اشتباه درنظر گرفته می شود.

آرونداتی روی با «خدای چیزهای کوچک» به عنوان نخستین رمانش، برنده جایزه بوکر شد و به خاطر سبک جدید و خاصش نامش سر زبان ها افتاد و جان آپدایک نویسنده شهیر امریکایی مقاله مفصلی بر آن نوشت که به عنوان مقدمه ترجمه فارسی کتاب -ترجمه سیروس نورآبادی، نشر نقش جهان- نیز آمده است. آپدایک می نویسد: «خدای چیزهای کوچک رمانی با جاه طلبی بی نظیر، باید از خود زبانی خاص و ویژه اختراع کند و «خدای چیزهای کوچک» هم به واقع و به کمال این کار را می کند... «خدای چیزهای کوچک»، مانند معبدی که با ازخودگذشتگی ساخته شده، ساختار تودرتوی عظیمی از جزییات ظریف و به شدت احساس برانگیز است.» آپدایک در ادامه از تاثیرات جیمز جویس و ویلیام فاکنر هم می نویسد. به قول میچیکو کاکوتانی منتقد امریکایی برنده جایزه پولیتزر، «خدای چیزهای کوچک» رمانی فاکنرمآبانه در بلندپروازی های خانوادگی و نژادی و طبقه ای و مانند مارکز سرشار از قدرت جادویی و اسطوره ای و تاریخی» است. جان برجر، نویسنده و منتقد انگلیسی برنده جایزه بوکر نیز «خدای چیزهای کوچک» را شاهکاری بی نظیر برشمرد که هرگز مثل آن نوشته نشده و نخواهد شد. 

«خدای چیزهای کوچک» جدا از بسیاری چیزهای دیگر، درد و رنج فرد را در مجموعه ای از همه ظلم های دوروبر آرونداتی روی و بدون توقف زمان نشان می دهد، زیرا به عقیده او محدودیت ها در مقتضیات زمان هضم شده و شکست می خورند. این رمان به نهادهای جامعه از جمله خانواده و مساله ازدواج، ماشین آلات مصنوعی برای حفظ قانون و اجرای عدالت و سیستم پیچیده ایجاد نابرابری جنسیتی در جامعه می پردازد. به بیانی دیگر، موضوع های مهمی که در این کتاب دنبال می شود، شامل بی عدالتی هایی است که جامعه باید تحمل کند. توهین و سوءاستفاده هایی که بر زنان جامعه اعمال می شود و محاکمات و مصیبت های بی شماری که قابل چشم پوشی نیستند اما در یک نگاه کلی می توان این کتاب را در امتداد آثار دیگر آرونداتی روی یعنی «پایان تخیل» و «بزرگ ترین خوب مشترک» دانست، چراکه در دو کتاب یادشده به ترتیب دیدگاه آخر الزمانی نویسنده از هند و جهان مسلح هسته ای و خشم او علیه مقاماتی که زن و مرد را از خانه های خود بیرون می کشند، نشان می دهد.

از آنجا که آرونداتی روی حاصل یک رابطه شکست خورده است، بنابراین استا و راحل نیز در کتاب خود محصول یک خانه شکست خورده در آیه منم هستند. خانه آیه منم تحت سلطه هنجارهای سنتی مردسالار است. مردان داخل و اطراف خانه از دیدگاهی محافظه کار برخوردارند. این اعتقاد ارتدوکسی در مورد جایگاه، حقوق و آزادی زنان زمینه ای را فراهم می کند تا موضوع آرونداتی روی برای رمان «خدای چیزهای کوچک» در ذهنش جرقه بزند. به همین منظور، آرونداتی روی درباره کتاب خود می گوید: «داستان برای من روشی است برای درک حس جهان. جهانی که در نزدیکی من واقع شده است. داستان در روستایی که من در آن بزرگ شده ام واقع شده است، یعنی تلاشی برای ایجاد ارتباط بین کوچک ترین چیزها با بزرگ ترین آنها و سرانجام ما می بینیم که چگونه آنها در کنار یکدیگر قرار می گیرند.» او در ادامه می گوید: «چیزی که نوشتن «خدای چیزهای کوچک» را به تجربه ای ارزشمند برای من تبدیل کرد، این است که مردم در سراسر دنیا با این کتاب ارتباط برقرار کرده اند؛ اینکه این کتاب به نوعی بر نقطه ای عمیق در وجود انسان دست می گذارد.»

از سویی دیگر، «خدای چیزهای کوچک» بیانگر قربانی شدن افراد حاشیه نشین به روشی منحصربه فرد است. مثلا آمو و ماماچی دو شخصیت غیرقابل تحمل داستان هستند. ولوتا در سیستم مردسالاری بالاتر از زن محسوب می شود اما غیرقابل نفوذ است و به بخش ضعیف تر جامعه تعلق دارد، به همین ترتیب، چاکو با اینکه یک مارکسیست خودمختار است، در حقیقت فقط یک رمانتیک ناکارآمد به نظر می رسد؛ حال نکته اصلی اینکه همه این خطوط و سطوح فکری به طور همزمان و مداوم عمل می کنند؛ آنچه مهم است، مضمون قربانی کردن است. یعنی عاملی الزامی که «خدای چیزهای کوچک» را به یک اثر هنری یکپارچه و یک دستاورد هنری تبدیل می کند؛ آن طور که در سال 2015 به فهرست 100 رمان بزرگ گاردین راه یافت و به عنوان هشتمین کتاب الهام بخش جهان در فهرست صدتایی «کتاب هایی که جهان را شکل دادند» به انتخاب سرویس جهانی بی بی سی (بی بی سی آرت) در سال 2019 قرار گرفت.

در کتاب جنبه های بسیاری وجود دارد که می توانیم خیلی خوب با همه آنها ارتباط برقرار کنیم. در زندگی همه ما اتفاقی افتاده است و بلافاصله آرزو کرده ایم که ای کاش نمی افتاد و از خود می پرسیم در حقیقت چرا اتفاق بدی افتاده است. شاید گاهی به خاطر تصمیمی اشتباه به عقب رانده شده ایم یا شاید کسی را که در نزدیکی ماست از دست داده ایم؛ و همه به خاطر اینکه چرا چنین چیزی اتفاق افتاده است، ناراحتیم. «خدای چیزهای کوچک» ما را در تصادفی بودن اتفاقات به یقین می رساند و تنها راه برون رفت را همانا تمرکز بر دنیای ذهن یا درون می داند. در یک کلام، «خدای چیزهای کوچک» از نگرانی های خود برای افراد ضعیف، کوچک، بی گناه و ناتوان حرف می زند.