کرم رضا تاجمهر
«آواز نیشکر» دومین مجموعه داستان دوست نازنینم «حبیب پیریاری» است، شامل 9 داستان کوتاه که انگار نخ یا نخ هایی نامریی آنها را به هم وصل می کند. این مجموعه از آن دست کتاب هایی است که نمی توان به یکباره خواند و راحت کنارش گذاشت؛ بلکه همچون اشربه ای باید آن را جرعه جرعه بنوشی، مزمزه کنی تا سرمست شوی و رهایش کنی تا نوبتی دیگر.

حبیب پیریاری در «آواز نیشکر» سراغ لایه ای از آدم های جامعه رفته که نظیرشان را همواره در اطرافمان دیده ایم و می بینیم. با این تفاوت که نویسنده این آدم ها را در موقعیت هایی قرار داده که تازه است و انگار هیچ گاه تجربه اش نکرده ایم و از زاویه ای تازه ما را به دنیای آنها می برد. آدم هایی که انگار ساخته شده اند برای شکست خوردن، برای ماندن همیشگی در موضع درماندگی، تا در آن به فراخور توان و انگیزه شان، دست و پا بزنند و البته راهی برای برون رفت از آن نیابند؛ سرنوشت محتوم.

تنوع فرهنگی اقلیم خوزستان، به شکل ظریف و هنرمندانه ای در داستان های این مجموعه جریان دارد. دو زبان ها و لهجه ها به زیبایی جان گرفته اند و همین باعث می شود شخصیت ها واضح و شفاف پیش چشمان مخاطب قد علم کنند. نام ها، مکان ها، شوخی ها، کنایه ها، تکیه کلام ها و زبان (شخصیت ها و روایت)، این داستان ها را با وجود قرابتی که با رئالیسم شخصی و تجربه شده ما دارند، خاص جلوه می دهد؛ آنچنانکه انگار در هیچ جا با آنها مواجه نشده ایم؛ وجه تازه ای از رئالیسم اجتماعی. دلیل شکل گرفتن این وجه خاص، علاوه بر توان فنی نویسنده در شناخت عناصر موثر داستانی و به کارگیری آنها، رسیدن او به «بو» و «روح» داستان است که جز به تجربه و درایت، قابل دسترسی نیست و پختگی نویسنده را نشان می دهد. فضاسازی منحصر به فرد نویسنده در تک تک داستان ها و ارایه بی نظیر شخصیت ها، منجر به شکل گیری «بو» و «روح» داستان و دمیدن آن در کالبد ساختار داستان شده و وجهی نو و تازه از واقعیت به دست می دهد که هم عین زندگی است و هم مشابه هیچ مورد ملموس و تجربه شده دیگری نیست. وجودی مستقل که در مرز دنیای واقعی و فراواقعی شکل می گیرد و نویسنده را در جایگاه آفریننده می نشاند. «بو» و «روح» داستان، از آن دست فوت و فن های کوزه گری است که در هیچ کتاب و کارگاهی بدان اشاره نشده و همان طور که گفته شد، حاصل درایت و البته پختگی نویسنده است و رسیدن به آن، هنر او است و باعث تمایز حاصل کارش با حاصل کار نویسندگانی که در به کارگیری عناصر ملموس داستانی مهارت دارند اما به فراتر از آن راه پیدا نمی کنند و همواره می توان نمونه های فراوانی از آن را در آثار منتشر شده امروز ایران دید. تسلط نویسنده بر روایت داستانی، چنان است که برای هر کدام از داستان های مجموعه، الگوی حساب شده ای ترسیم کرده و براساس آن پیش رفته است و بارزترین خصیصه روایی اش، استفاده هنرمندانه از فلاش بک های نرم و به اصطلاح زیرپوستی برای احاطه بر زمان ها و مکان هاست. رسیدن به این درک، امکانات تازه ای در قالب داستان کوتاه به دست می دهد که کارایی این قالب را از آنچه هست، فراتر می برد.

پیریاری در خلال داستان های این مجموعه، تصاویر مینیاتوری منحصر به فردی می آفریند که گاه تابلوی جاودانه ای از یک تراژدی است که در آن آدم ها در تقلا هستند؛ نه برای فرار از موقعیت فاجعه باری که در آن گیر افتاده اند و انگار از اول در آن زاده اند، بلکه برای تنها کمی جابه جایی و تنوع شاید؛ برای فرار از آوار سنگین تکرار و روزمرگی. حبیب پیریاری در داستان هایش به یکباره نمای کاملی از وضعیت به دست نمی دهد، بلکه هر بار انگار نور چراغ قوه ای را که به دست دارد به گوشه ای از این تابلوی نقاشی می تاباند و بعد گوشه ای دیگر و گوشه های دیگر تا در نهایت خود مخاطب با کنار هم قرار دادن قسمت هایی که روشن و خاموش شده اند، کلیت کار را در ذهنش بازسازی کند و بیشتر از یک مخاطب صرف، به ایفای نقش بپردازد و این رویکرد و ترفند، از ویژگی های خاص داستان های امروزی است.