خالق «فرهنگ بزرگ سخن» و چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی 90ساله شد

 الهه آرانیان-استاد حسن انوری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جمع همکاران، خانواده و دوستدارانش 90سالگی خود را جشن گرفت. این چهره ماندگار ادبیات فارسی متولد 10 اسفند 1312 در تکاب استان آذربایجان غربی است و با آن‌که زبان مادری‌اش ترکی است، اما به زبان فارسی عشق می‌ورزد و عمرش را برای این زبان صرف کرده‌است. دکتر حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در مراسم بزرگداشت استاد انوری گفت: «در وجود دکتر انوری عشق به ایران موج می‌زند؛ سراسر زندگی ایشان علاقه‌مندی و عشق به ایران و فرهنگ ایران است که بهترین جلوه آن عشق به زبان فارسی است. ایشان به زبان فارسی عشق می‌ورزد که رکن رکین هویت ملی ما ایرانی‌هاست. عشق به ایران مثل چتری بر سر کارهای انوری گسترده شده است».
در ادامه، از زندگی و آثار ارزنده استاد حسن انوری می‌خوانید.

تجربه کار در دو لغت‌نامه بزرگ فارسی
«فرهنگ بزرگ سخن»، از آثار ارزشمند استاد حسن انوری در 9جلد منتشر شده‌است. در سال 1381 هشت جلد این فرهنگ منتشر شد و چندسال بعد به‌دلیل ساخت واژه‌های تازه، «ذیل فرهنگ بزرگ سخن» هم در حکم جلد نهم به‌چاپ رسید.  فرهنگ بزرگ سخن شامل همه‌ واژه‌های به کار رفته در زبان فارسی قدیم و جدید است که از 450 اثر و از آثار هشتصد نویسنده و شاعر استخراج شده و از آن میان 270 اثر مکتوب از قدما و 183 اثر از معاصران مبنای کار بوده است. استاد انوری که سابقه همکاری با بزرگانی چون سیدجعفر شهیدی و محمد دبیرسیاقی در تألیف لغت‌نامه دهخدا را داشته و بعدها همکار و دستیار محمدمعین در تألیف «فرهنگ معین» بوده، تجربه کار در این دو لغت‌نامه را به‌کار گرفت و طرح مدنظر خود برای تألیف فرهنگی تازه را اجرا کرد. زنده‌یاد محمدابراهیم باستانی پاریزی در گفت‌وگو با کریم فیض گفته است: «انوری تجربه‌ گرانبهای همراهی با لغت‌نامه دهخدا و همیاری معین را در کار طرح‌ریزی و به سرانجام رساندنِ مجموعه فرهنگ سخن به کار گرفت و سبب شد این مجموعه جزو آثار درخورِ فرهنگ‌نویسی فارسی در روزگار معاصر به حساب آید. فرهنگ سخن، یکی از فرهنگ‌‎های مستقل و معاصر ماست که انوری آن را به شیوه‌‌ای خوب نوشته است و بسیاری از فرهنگ‌ها و لغت‌نامه‌های قدیم و گذشته را پشت سر می‌گذارد. لغت با زمان جلو می‌رود؛ در نتیجه به‌ صورت مرتب و پی‌درپی باید تجدید شود، سرّ توفیق حسن انوری در همین است. کار انوری این حُسن را دارد که لغت‌های فارسی را پیراسته کرده است و اگر عده‌‌ای باشند که بتوانند کار کنند، می‌توانند کارهای دیگری در ادامه «فرهنگ سخن» انجام بدهند و حتی بعد از انوری، بعد از ۱۰۰ سال دیگر، هم انجام بدهند؛ به این صورت که لغت‌های کهنه را بایگانی کنند و لغت‌های جدید را اضافه کنند. در غیراین صورت حجم لغت‌نامه‌ها به‌صورت ناپیراسته‌‌ای زیاد می‌شود».

خداحافظی از مؤسسه دهخدا پس از 60سال
فرهنگ سخن و دیگر فرهنگ‌های مرتبط با آن از جمله فرهنگ کنایات سخن، فرهنگ امثال سخن، فرهنگ اَعلام سخن، فرهنگ درست‌نویسی سخن و... تنها آثار استاد انوری نیستند. او کتاب‌های «فارسی عمومی» و «دستور زبان» را برای دانشجویان زبان و ادبیات فارسی تألیف کرد؛ در حافظ‌پژوهی دستی دارد و در کتاب «صدای سخن عشق»، گزیده غزلیات حافظ را منتشر کرد. از دیگر آثار استاد حسن انوری می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «گزیده اشعار رودکی»، «گزیده اشعار صائب تبریزی»، «گزیده بوستان سعدی»، «گزیده غزلیات سعدی»، «گزیده گلستان سعدی»، «رزمنامه رستم و اسفندیار»، «غمنامه رستم و سهراب» و «سخن و اندیشه». اردیبهشت ماه امسال زندگی‎نامه خودنوشت استاد انوری به نام «اراده، پشتکار، عشق» منتشر شد. یکی از بخش‌های خواندنی این کتاب به ماجرای خداحافظی او از مؤسسه لغت‌نامه دهخدا اختصاص دارد که سال گذشته در پی اعمال تغییراتی در بخش هیئت تألیف این مؤسسه رخ داد. انوری که سال‌ها در این مجموعه کار کرده بود، ضمن اشاره به جزئیات این ماجرا، گفته بود که پس از 60 سال از این مؤسسه خداحافظی می‌کند؛ چرا که این‌طور به نظر می‌رسد که دیگر ماندنش در این مؤسسه فایده‌ای ندارد.

انوری از دیدگاه هم‌کلاسی‌اش، شفیعی‌کدکنی
دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی که با دکتر حسن انوری در دوره دکتری ادبیات فارسی هم‌دوره بوده، او را فرزند خلف دهخدا و معین می‌خواند و در یادداشتی که در سال 94 در بخارا منتشر شد، می‌نویسد: «آشنایی و دوستی من با دکتر حسن انوری، به نیم‌قرن پیش از این می‌رسد؛ سال‌هایی که در دوره دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران، در کلاس‌های پرفیض استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، در کنار هم، پشت یک میز می‌نشستیم و هر دم مسحور دانش بیکران و حضور ذهن خارق‌العاده آن یگانه روزگار بودیم. در همان سال‌ها دکتر انوری به همکاری با لغت‌نامه دهخدا انتخاب شده بود و زیر نظر استاد بزرگ و فداکار فرهنگ ایران زمین شادروان دکتر محمد معین، مشغول کار بود .دوران همکاری با لغت‌نامه دهخدا در وجود دکتر انوری دانش و تجربه‌هایی را در راه فرهنگ‌نویسی فارسی، ذخیره کرد که توانست در فاصله چند سال یکی از عظیم‌ترین برنامه‌های فرهنگ‌نویسی برای زبان فارسی را با توفیقی آسمانی بسامان برساند و حاصل آن در مرحله پایانی فرهنگ نُه جلدی سخن و فرهنگ سه جلدی امثال فارسی و فرهنگ اعلام تاریخی و نیز فرهنگ اعلام جغرافیایی بود، در کنار چندین کار بزرگ دیگر باز هم در حوزه فرهنگ‎نویسی فارسی . این تنها چشم‌انداز توفیقات او بود در قلمرو فرهنگ‌نویسی برای زبان فارسی. دکتر انوری، گاه به تنهایی و گاه با همکاری استادانی دیگر بسیار کارهای ممتاز در حوزه ادب فارسی دارد که بی‌گمان در کارنامه علمی او چاپ شده است و نیازی به هیچ‌گونه ستایشی ندارد. این بنده وقتی در تنهایی خود به غربال‌کردن چهره‌های فرهنگ ایران زمین، در زمینه‌های مختلف می‌پردازم، دکتر انوری را یکی از برجسته‌ترین مردان این عصر می‌بینم و فرزند خلف دهخدا و معین. برای کهن دوست دانشمند و یگانه، عمری دراز همراه با سلامت و توفیق آرزو دارم».

منبع: روزنامه خراسان