پارسا شهری
«نقابی به رنگ آسمان» اثر باسم خندقجی، نویسنده فلسطینی برنده بوکر عربی، روایت باستان شناس فلسطینی به نام «نور»، ساکن اردوگاه پناهندگان رام الله است. این رمان که سال 2024 بوکر عربی را از آن خود کرد، مسئله هویت در تاریخ فلسطین را پیگیری می کند و می کوشد تا با به چالش کشیدن روایت اشغالگران صهیونیست، تاریخ بدیلی از فلسطین و مردمانش به دست دهد. ادبیات اینک در کنار متفکران و مورخان نو اسرائیلی و فلسطینی به کمک کشف حقیقت تاریخ فلسطین آمده است تا در روایت غالب فاتحان و اشغالگران خدشه وارد کرده و آن را از اعتبار بیندازد. داستان با پیداشدن کارت شناسایی یک شهروند اسرائیلی در جیب یک کت قدیمی آغاز می شود. با این اتفاق نور، هویت دیگری می یابد، نقاب به چهره می زند و با این هویت تازه به گروهی از باستان شناسان اسرائیلی می پیوندد و در دل حفاری های سرزمین اشغالی به نوعی به حفاری تاریخ می پردازد تا تاریخ مدفون فلسطین را بازیابی کند. از اینجاست که مفهوم «دیگری» و «هویت» مطرح می شود. روایت خندقجی هویت دوپاره و تاریخ تاریک مانده و دفن شده فلسطین را احضار می کند تا با رگه هایی فلسفی، واقعیت زیسته ملتی را به تصویر بکشد که سالیانی از پس صداهای تبلیغاتی بلند اشغالگران در سایه مانده است. کاوش باستان شناسان همراه نور که نامی استعاری دارد، بر وجوه تاریک در خاک شده و پنهان تاریخ نور می تاباند. کشف نور در قعر زمین، واقعیت تاریخ اشغال و سرکوب و هویت زدایی از فلسطینیان را نشان می دهد. از نکات جالب توجه و معنادار رمان این است که اعضای گروه کاوش باستان شناسی که نور با هویت جعلی اسرائیلی به آن می پیوندد، ملیت های مختلف دارند: پرفسور برایان سرپرست گروه است، باستان شناسی از یهودیان میزراحیم که اصالت حلبی دارد در گروه است. این تکثر در گروه باستان شناسی، نمایانگر دیدگاه های متفاوت است، و نویسنده با این تمهید روایی سعی دارد به جست وجوی حقیقت از درون تضادها بپردازد. سیاست روایی باسم خندقجی ساختن تاریخ بر اساس گذشته تاریخی است که در حافظه ها دستکاری شده است. اگر نویسنده در مقام باستان شناسی باشد که مخاطب را به قعر خاطرات می برد؛ در رمان «نقابی به رنگ آسمان» با حفاری تاریخ مواجهیم. و طرفه آنکه این بار باستان شناس در قامت شخصیت اول رمان نیز ظاهر شده است. پیوند تاریخ و حقیقت، کاری است که خندقجی از دوران زندان های تاریک اسرائیل به انجام می رساند تا گذشته ستم دیده و تاریخ تحریف شده را به بحثی اکنونی بدل کند. نویسنده «نقابی به رنگ آسمان» قصد دارد با تصویرکردن خشونتی که علیه انسانیت جریان دارد، تاریخ را به ملاقات حقیقت برده و روایت بدیل بسازد. روایت باسم خندقجی مانند روایت آوی شلایم و دیگر مورخان نو نشان می دهد که مسئله فلسطین یکسر سیاسی است و انگاره تفاوت فرهنگی و قومی و تمدنی چندان اعتباری در شناخت این تاریخ ندارد. رمان «نقابی به رنگ آسمان» بیانیه ای از دل زندان های اسرائیل و فراتر از مرزهای یک کشور است که از حقیقت تاریخ، انسانیت و آرمان بشر در جهانی سرشار از شر و تضاد سخن می گوید. باسم خندقجی، متولد 1983، نویسنده و شاعر فلسطینی، دانش آموخته روزنامه نگاری و نیز علوم سیاسی در دانشگاه القدس است. رمان «کسوف بدرالدین» و دفتر شعری با عنوان «نفس یک شعر شبانه» از جمله آثار باسم خندقجی است؛ او هم چنین مقالات متعددی درباره زندانیان محبوس در زندان های اسرائیل، مفهوم و وظیفه ادبیات، زنان فلسطینی و سیاست نوشته است. خندقجی بسیاری از آثار خود را در زندان نوشته و از همان داخل زندان منتشر کرده است.