نسیم خلیلی

روایت «شازده کوچولو» هر چند بیش از هر چیز به خاطر آن عبارت دل انگیز «اهلی کردن» و مفاهیم فلسفی-روانشناختی پیرامونش محبوب شده است، اما در دل خود روایت خلاقانه ای هم درباره هنر دارد، روایتی که راوی در آن می گوید که زیستن با هنر قرار است یکی از همان چیزهایی باشد که تاب آوری تو را در مواجهه با رنج های محتوم زندگی در گستره کائنات به دنبال آورد. این روایت چنان برای نویسنده کتاب مهم بوده که اساسا قصه را با آن شروع کرده است، با اشاره به مواجهه اش با یک تصویر به تعبیر خودش محشر، در یک کتاب که «یک مار بوآ را نشان می داد که داشت یک جانور وحشی را قورت می داد.» اما آنچه وجه هنری روایت را صبغه ای خلاقانه می بخشاید، نه این مار با دهان گشاده و خرسی که می خواهد ببلعدش، که در آن ایده ای نهفته است که راوی کوچک در ذهن خویش می پروراند تا نقاشی خلاقانه خودش را بیافریند، چیزی شبیه به کلاه که در واقع کلاه نیست بلکه ماری است خفته که فیل بزرگی را خورده و فیل هنوز هضم نشده است؛ نویسنده با همین نقاشی تلویحا می خواهد بگوید نقاشی و هنر نیز همچون مفاهیم متعالی دیگری مثل شرافت و عشق، ریشه در زمین پهناور و بکر کودکی دارد: «شاهکارم را به آدم بزرگ ها نشان دادم و ازشان پرسیدم آیا از دیدن نقاشی ام وحشت می کنند. در جوابم گفتند: واسه چی باید از کلاه وحشت کرد؟» اما ماجرای تقابل هنر با جهان بینی و جامعه ای که بیش از غرقه شدن در هنر، به دنبال واقعیت های زندگی است به همین جا ختم نمی شود: «برای آنکه آدم بزرگ ها از نقاشی ام سردربیاورند درون شکم مار را هم کشیدم. آدم بزرگ ها همیشه لازم دارند همه چیز را برای شان توضیح بدهیم. (اما) آدم بزرگ ها نصیحتم کردند از نقاشی مارهای بوآ، حالا چه درون شکم شان پیدا باشد یا نه، دست بردارم و عوضش بچسبم به جغرافیا، تاریخ، حساب و دستور زبان. این جوری بود که در شش سالگی ذوقم کور شد و پی هنر نقاشی را که می توانست آینده شغلی درخشانی برایم بشود، نگرفتم.» و به این ترتیب قهرمان قصه که می توانست نقاش خلاقی باشد خلبان می شود، خلبان شدن او البته اتفاق مبارکی در قصه است از این رو که او را با شازده کوچولوی گمشده در زمین آشنا کرد و استخوان بندی روایت شکل گرفت اما این همه بدان معنا نیست که هنر و آن نقاشی های خلاقانه دیگر در قصه شکوفا نشدند؛ راوی طنازانه می نویسد که: «هر وقت به یکی برمی خوردم که گمان می کردم روشن بین تر از بقیه است، محض امتحان نقاشی شماره یکم را که هنوز نگهش داشته ام نشانش می دادم. می خواستم بفهمم آیا واقعا قدرت درک دارد. اما از تمام شان همان جواب را می شنیدم: «خب معلومه، کلاهه»، من هم حساب دستم می آمد و نه راجع به مار بوآ باهاش صحبت می کردم، نه جنگل های بکر، نه ستاره ها. خودم را تا جایی که او حالیش می شد پایین می آوردم. باهاش درباره بریج، گلف، سیاست و کراوات گپ می زدم و آن آدم بزرگ از آشنایی با آقایی این قدر معقول حسابی خرسند می شد.» این پاره گفتار به خوبی گویای آن است که نویسنده می خواهد بر اهمیت و برتری هنر بر امور روزمره و حتی موضوع ظاهرا کلان سیاست، صحه بگذارد و افزون بر آن هنر و هنرشناسی را محک اعتبار و شکوه آدم ها بازنمایاند. اما اینجا هم راوی مهر پایان بر هنر و مباحث مربوط بدان در روایتش نمی نشاند بلکه حتی وقتی که خلبانی است تنها که هواپیمایش در صحرایی در آفریقا خراب شده است، آن هنگام که شازده کوچولوی مسافر از سیاره ای دور به او برمی خورد، باز هم گفت وگو با هنر شروع می شود: «لطفا یک گوسفند واسم نقاشی کن!» بعد هم گفت وگوهای فنی هنری درباره گوسفندانی که برای شازده کوچولو کشیده و هر یک عیب و علتی داشته اند به میان می آورد. با این همه راوی بالاخره یک جایی موفق می شود یک تصویر ناب هنری هم بکشد و آن هم تصویر درختان بائوباب است بر گرد یک سیاره کوچک؛ راوی بحث چالش برانگیزی را درباره این نقاشی مطرح می کند که خود می تواند سرفصل بسیاری از مباحث فلسفی و تئوریک باشد درباره اهمیت الهام بخشی و رسالت و تعهد در هنر: «لابد از خودتان می پرسید چرا توی این کتاب نقاشی های دیگری پیدا نمی شوند که به اندازه تصویر بائوبابها باشکوه باشند؟» راوی می گوید که «جواب خیلی ساده و سرراست است: سعی کردم ولی موفق نشدم.» درست است که این پاسخ ساده است اما اهمیت واقعی پاسخ او در جمله تکمیل کننده این گفت وگوست که درمی یابی: «موقعی که بائوباب را می کشیدم احساس ضرورت به هم نیرو و الهام می بخشید.» و از این جمله نمادین چه مباحت

قابل تاملی که در تاریخ و فلسفه هنر نمی توان پیدا کرد؛ ضرورت هنر، هنر برای هنر و مباحث فلسفی و جامعه شناسانه دیگر و به این ترتیب است که در دل روایتی مشحون از مفاهیمی همچون عشق، شرافت، عدالت، امید و تعهد، ذهن جست وجوگر مخاطب مشتاق هنر نیز درگیر مفاهیم نمادین مختلفی می شود که آنتوان دوسنت اگزوپری با ظرافت و درباره هنر در روایت خود گنجانیده است. شازده کوچولو ترجمه های مختلفی دارد از آن جمله ترجمه خوش خوان لیلی گلستان و همچنین ترجمه کاوه میرعباسی که در این نوشتار ترجمه اخیر از نشر نی مورد ملاحظه قرار گرفته است.

منبع: روزنامه اعتماد