محمدمعین شرفایی
رمان «زندگی و زمانه مایکل ک» نوشته جی. ام. کوتسیا، جزء آن دسته از رمان هایی است که نوع روایت و قصه اش کهنه نمی شود و بعد از هر بار خواندن، نکاتی از زندگی مایکل ک برای مخاطب آشکار می شود که نشان دهنده تازگی آن است. بهترین و پرافتخارترین رمان جی. ام. کوتسیا به گواه منتقدان و البته جوایز مهم ادبی مثل نوبل، بوکر و فمینا همین رمان است؛ چراکه این نویسنده با استفاده از شخصیت پردازی و شکل پیشرفت قصه تلاش کرده به لحاظ فرمی در حد اعتدال رمان را بنویسد. پیچیدگی های زیادی در این رمان دیده نمی شود و اگر بخواهیم به کوتاه ترین شکل ممکن این رمان را تعریف کنیم، برمی گردیم به عنوان رمان یعنی «زندگی و زمانه مایکل ک». شروع رمان این گونه است: مایکل ک که متولد می شود، دچار نقص است. این نقص که در صورت اوست، باعث می شود در ادامه زندگی مورد پذیرش همسن و سال هایش واقع نشود و آهسته آهسته به انزوا فرو رود. حتی این انزوا منجر به این می شود که از مدرسه به مدرسه ای برود که مخصوص کودکان استثنائی است. در ادامه قصه می خوانیم که مایکل ک بعد از آنکه بزرگ می شود، شغل باغبانی پیشه می کند و هر از چندی استعفا می دهد و دوباره به شغلش برمی گردد؛ که نشان دهنده پوچی و تکراری شدن روزهای زندگی اش است. اما یک روز به او خبر می رسد که مادرش بیمار شده و باید از او مراقبت کند. فقر که از همان ابتدا روی زندگی مایکل ک سایه انداخته و تا انتهای رمان همراه او است، در موقعیت های مختلف زندگی اش او را دچار مشکلاتی می کند. حتی وقتی مجبور می شود مادرش را به بیمارستان ببرد، از فرط گرسنگی از مردی پول قرض می گیرد و بعد از خریدن نانی چنان آن را با ولع می خورد که به گریه می افتد. این روند قصه ادامه دارد تا ناگهان مایکل ک در میانه جنگ های داخلی قرار می گیرد و از آنجا که می خواسته با مادرش به روستای مادری اش برود، دستگیر می شود؛ چراکه او و مادرش جواز خروج از شهر را نداشتند. مادر مایکل ک در بیمارستان می میرد و در نهایت مایکل ک مجبور می شود به هدفی که برایش ایجاد شده، یعنی سفر به روستا به شکل غیرقانونی جامه عمل بپوشاند که در نهایت دستگیر شده و به اردوگاهی فرستاده می شود. تا انتهای رمان به غیر از یک فصل، مایکل ک به گذران زندگی در اردوگاه می پردازد و سپس بیمار می شود و در بیمارستان بستری می شود و بعد از چند وقت از بیمارستان مرخص می شود و رمان به اتمام می رسد. آن یک فصل مربوط به فاصله گذاری عمدی نویسنده است. رمان با شخصیت مایکل ک شروع می شود. انتخاب چنین شخصیتی در جامعه ای که چندان رحم و مروت سرش نمی شود، باعث شده هر توصیف مایکل ک در نوع خودش شگفت آور به نظر برسد. در این رمان، مایکل ک با انواع مشکلات روبه رو می شود: نقص ژنتیکی، تنهایی، فقر، گرسنگی، ناتوانی و...؛ انگار که کوتسیا، نویسنده این رمان، تمام بلایای موجود بر روی کره زمین را سر مایکل ک خالی می کند. هر کدام از مصیبت های مایکل ک با یک تصویر همراه است. مثلا موقعی که مایکل از شدت گرسنگی در یک روستا متوجه گله بزرگی از بز می شود، بعد از شکار آن بز نمی تواند گوشتش را جدا کند تا کباب کند و از گرسنگی رهایی پیدا کند. از این نوع تصاویر در رمان بسیار وجود دارد. مثلا در جایی وقتی می خواهد مادرش را که پیر و مریض است به روستا ببرد، با ساختن یک گاری توانایی اش را نشان می دهد که تناقضی با کودکی اش است، اما ساختن گاری و سوار کردن مادرش در نتیجه با اتفاقات خوبی همراه نمی شود. انگار که مایکل ک تا می خواهد نفسی بکشد و خودی نشان دهد، مشکلات بر سرش آوار می شود. در یکی از صحنه های این رمان می خوانیم که مایکل ک بعد از فوت مادرش مقداری پول برمی دارد و به سمت روستایشان حرکت می کند، اما پلیسی جلوی او را می گیرد و تمام پول هایش را از او می گیرد. از شدت آوار شدن مصیبت ها بر سر مایکل ک، نویسنده در فصل سوم رمان تصمیم می گیرد فاصله ایجاد کند و این فصل از سوم شخص به اول شخص تبدیل می شود و راوی آن پرستار یا دکتری است که در بیمارستان با مایکل ک روبه رو می شود و در این فصل و قرار گرفتن چنین زاویه دیدی، مخاطب را جای پرستار بیمارستان قرار می دهد تا مایکل ک را بهتر ببیند و بشناسد. رمان «زندگی و زمانه مایکل ک» سرشار از ارجاعات بینامتنی است؛ از اسم «ک» گرفته که یادآور شخصیت رمان کافکاست تا صحنه ای که مادر مایکل ک در بیمارستان می میرد که یادآور رمان «بیگانه» آلبر کامو است. اما فارغ از نکات پست مدرنیستی مثل بینامتنیت، جا به جایی راوی، فاصله گذاری، نقیضه بر اوضاع موجود و حتی آیرونی نباید از سادگی روایت جی. ام. کوتسیا گذشت. در هر چهار فصل این رمان، کوتسیا با ساختن شخصیت ساده ای مثل مایکل ک و تعریف سرگذشت او به شکل قصه گونه و حتی حکایت وار، دست به خلق جهان پیچیده ای می زند که سبب می شود مخاطب یک بار دیگر به ابتدای رمان برگردد و دوباره آن را بخواند. انگار خود نویسنده نسبت به این موضوع آگاهی داشته که فضا و جهان رمان سرشار از پیچیدگی ها ست و نیازمند دانش عمیقی در حوزه فلسفه و جامعه شناسی است؛ با این حال با ساده کردن آنها رمانی ساخته که در ورای آن می توان شاهد این پیچیدگی های لذت بخش بود.