نسیم خلیلی
زیستن در شعرهای جواد مجابی به زیستن در نقاشی هایش می ماند و زیستن در نقاشی هایش بالعکس. در بسیاری از اشعار جواد مجابی نقاش و نقاشی به میان کلمات فراخوانده شده اند انگار که سراینده خود را هنگام سرودن شعر، در کسوت نقاشی که برای رهایی به بوم و رنگ تشبث جسته، به یاد می آورد گاه با تمام آن خصوصیات ظاهری ای که از جواد مجابی سراغ داریم، همان لباس کتان سفید و همان کلاه حصیری هنرمندها بر سر و بوی توتون و آن صلابت تاثیرگذار؛ از آن جمله در شعری که عنوان 1342 را بر تارک دارد: «گفتند چند نفر از چند جا که: نقاش مرده است. هرچند رفته است دورتر از ما، می دانستم، دریا رها نمی کند نقاش کشتی و گرداب را. از کشتی پیاده شد خندان، با لباس کتان سفید و کلاه حصیری، بوی پری های دریایی و توتون می داد زلفش، پرده دیگری تمام کرده بود، لوله کرده در کوله پشتی اش. -خواب دیده ایش! گفتم: خوشا کسی که آب می بردش. پیپش را چاق کرد، پس از خالی کردن بغلی، به تماشای پرده اش قدم نهاد دلیر، بر عرشه ای به رنگ توفان و آذرخش.» گاهی جواد مجابی جز خودش، مجابی نقاش، هنرمندان دیگر را با نام خودشان به میان شعرش دعوت می کند، گویی حین سرودن، در پس خاکستری پلک ها، دورنمایی از تابلوهای آن نقاشان را تجسم کرده باشد مثلا در شعر بیست و نهم از همین مجموعه «وطن روی کاغذ»: «از قاب نقاشی هاشان درآمدند امین الله و ژازه و اسپهبد، تا جرعه ای از این موسیقی بنوشند و بنیوشند...» که اشاره دارد به علیرضا اسپهبد، امین الله رضایی و ژازه تباتبایی، هنرمندان هم روزگار مجابی؛ گاهی هم شاعر نه نقاشان هم روزگارش که نقاشان کهن را از دل تاریخ به میانه شعرش می آورد مثلا آنجا که مانی را به مثابه جوانی که اخبار روز را باید به گوش دنیا برساند، در شعرش گنجانیده است و خطاب به او می پرسد: «آمده ای نقاشی کنی و آیینی از آن...» و مانی چنین پاسخ می دهد که «آن که نقاشی باید بکند از پی می آید حالا باید بروم دانشگاه، عکس ها و خبرها را دنیا منتظر است...شوخ چشمانه، موبایلش را روشن کرد.»گاهی هم نقاش تنها در شکل و هیات گمنام نقاش بودگی اش در شعرهای مجابی حاضر است از آن جمله در این سروده: «خیابان و کوچه های رو به میدان، عریان از هیاهوی ماشین و ازدحام قربانیان، تر و تازه از باران و موسیقی بهاران، تنها راه و درختان و طربناکان سر به هوا. این شهر از کجاست؟ ایستاده در کار، کنار پیاده رو؛ نقاش. چه دستی دارد در منظره، همین حالاست تا براندمان از دور و بر، نسیم سحر را خبر کند در رنگ لاجورد و زر» اما این مجموعه افزون بر این خود اساسا با اشعاری آغاز می شود که شاعر نام نگاره به آنها داده است و بازخوانی شان پس از تماشای نقاشی های جواد مجابی، ادامه همان تماشا را می ماند این بار در هیات واژگان، مثلا نگاره نخستین کتاب که اشارتی است به اسب در نقاشی های شاعر: «اسبی از میان جمعیت بالا می آید، شمایل آینده را که تمامی فضای دیدنی است، در یال های خود پوشانده، نشانده بر کمرگاهش، می برد به هوا، جمعیت گریه می کند، فضای دیدنی خالی را». مجابی در یکی دیگر از همین نگاره-سروده ها، بیش از هر شعر دیگری، از درهم تنیدگی شعر-نقاشی هایش به صراحت سخن می گوید: «هروقت تابلویی کشیده شد یا شعری از این اتاق بیرون رفت، یک ناتمامی محسوس داشت، حفره ای که رنگی گم در آن کم بود.» و گاهی هم اساسا شعری می سراید تا با آن به یاری آن مخاطبی آمده باشد که در برابر تابلویی ایستاده تا پیام نگاره را ادراک کند، شاعر در چنین سروده هایی پیام نقاشی هایش را با زبانی نمادین و فلسفی و شاعرانه بازنمایی می کند: «در نگاره سیزدهم هوا تاریک شد، پرندگان، باغ نیاکانی را به ترک گفتند، بال های بریده به جا ماند و منقارهای آواز، فراموشی روی گل ها و شعرها تار تنید، دوست من! در آن سال های مصیبت، چرا یک بار هم سراغم نیامدی؟ بال هایت کو؟ هان! حالا می فهمم. نگاره سیزدهم را - با آن همه نقوش طرب زا و عطر و رنگ -طلسمی بستند که باطل نمی شد به چاره و نیرنگ، آن طلسم ما بودیم، هوش مان و خود نمی دانستیم.» و این توصیف آیا آن تابلوهایی را به یادمان نمی آورد که گاهی پرتره ای در میانه داشت به نشانه آن دوست نهفته در شعر که در سال های مصیبت مفقود بوده است؟ افزون بر این گاهی هم شاعر در آتلیه شعر می سراید تا این در هم تنیدگی شعر و نقاشی را بیش از پیش نمایانده باشد، وقتی که نقاش در محاصره تابلوهای نقاشی اش، تنها با شعر آرام می شود و این همه، در سروده ای به نام «در آتلیه خیابان دولت» و با این مضمون بیش از هرجای دیگر نمایانده شده است: «یک طبق گلابی پاییزه، در آتلیه نقاش می درخشد سبزازرد، دانه دانه چراغ های رنگین طعم و بو را برمی دارد، می نامد آنها را خیال رفیقانش که در ابرها، به نظاره اند تا عاشقانه پاییز را زیر دندان بفشارند. از ابر تا آتلیه نقاش، صدسال نوری در مه شده است و بیرون نمی آید از مه...» و این از نقاشی به شعر پناه بردن ها، گاه چنان دیرپا و آفرینشگر است که شاعر ابا ندارد که کتاب ها و طرح هایش را از دست بدهد: «رسیدن و لذت بردن از این دورنما می ارزید که خرجین کتاب ها و طرح هایم را، در رودخانه خروشان دیروز، از دست داده باشم» و این همه در حالی است که شاعر در شعری دیگر روایت می کند که باید به نقاشی بازگشت، ذوق نقاشی را نباید گم کرد، نقاشی گویی اینجا محملی است برای بازگشت به ریشه های گمشده، اصالت و تاریخ: «در آن خانه هر یک دیواری را نقاشی می کردیم. چهره گشایان عهد ماضی بودیم. دیوار مشرقی را نقاشی می کردی تابش سپیده دم را، منتظر می ماندم با قلم موی خیس، آن عالم تاب خسته به دیوارم رسد غروب... اینکه محله و شهرت را به یاد نمی آری، حتی برادری مان را، به وحشتم می اندازد که دندان های انزوا جویده باشند تخته بند روحت را. بیا آن خانه را از نو نقاشی کنیم در این هوا تنها من و تو می توانیم به یاد آریم، نما به نمای آن سرای زیبا را». «وطن روی کاغذ» مجموعه ای از این اشعار سپید یادآور نقاشی های جواد مجابی است که نشر گویا منتشر کرده است.