بالاترین معدل غزل‌سرایی معاصر در کارنامه حسین منزوی
 بزرگ معاصر

 الهه آرانیان- نام او عشق بود و پیوسته از ما می‌پرسید آیا می‌شناسیدم؟ سرانجام هم همین پرسش بر سنگ مزارش حک شد. غزل معاصر به شاعر عاشق و صادقی مانند حسین منزوی مدیون است. منزوی سهم زیادی در نونوار و به‌روز‌شدن غزل معاصر داشت. امروز، 16 اردیبهشت، بیستمین سالروز درگذشت این شاعر بزرگ است. منزوی زاده یکم مهرماه 1325 در زنجان بود. اولین دفتر شعر او در سال 1350منتشر شد و از دیگر آثار می‌توان به کتاب‌های «عشق در حوالی فاجعه»، «از ترمه و تغزل»، «از کهربا و کافور» و «با عشق تاب می‌آورم» اشاره کرد. به مناسبت بیستمین سالگرد درگذشت حسین منزوی، با ابراهیم اسماعیلی اراضی، شاعر و از دوستان نزدیک منزوی که حاصل گفت‌وگویش با این غزلسرای نامدار در قالب کتاب «از عشق تا عشق» منتشر شده و تنها منبع موثق درباره زندگی حسین منزوی است، گفت‌وگو کرده‌ایم.

درباره روند شکل‌گیری کتاب «از عشق تا عشق» بفرمایید.
مهم‌ترین دلیلش این بود که من در دو سه سال آخر عمر استاد منزوی مرتب به زنجان می‌رفتم.  ایشان هم با این‌که چندنفر پیش از من چنین درخواستی داده بودند، به دلیل محبتی که به بنده داشتند، من را برای این کار انتخاب کردند. متنی که حسین منزوی در این‌باره نوشته و در کتاب هم آمده، این است: «من هم پیشاپیش یک تشکر از شما بکنم آقای اسماعیلی که زحمت این کار را تقبل کردید. ظاهراً بالاخره باید کسی این کار را می‌کرد و بین کسانی که من می‌شناسم، اگر قرار بود یکی را خودم انتخاب کنم، بی‌تردید باز هم شما انتخاب می‌شدید...».

چرا گفت‌وگو ناتمام ماند؟ جایی نوشته بود استاد منزوی خودش خواسته که گفت‌وگو متوقف شود. این درست است؟
گفت‌وگو به دلیل بیماری ایشان و درگذشتشان ناتمام ماند. وگرنه این کتاب قرار بود خیلی مفصل‌تر باشد. کتاب از تولد استاد آغاز می‌شود و تازه به فصل دانشگاه رسیده بودیم. حداقل سه دهه از عمر ایشان باقی‌ مانده‌بود. قرار بود بعد به سراغ اشخاص و متن‌ها حتی در حوزه‌های غیرادبی مانند ورزش، موسیقی و سینما برویم. متاسفانه روزگار مهلت نداد. گاهی هم خود استاد به تنگ‌بودن فرصت اشاره می کرد و ما باور نمی‌کردیم. انگار خبر داشت. همین‌طور هم شد. ناگهان مشکل آمبولی پیش آمد و ایشان بعد از یک هفته بستری به تهران منتقل شد و آن اتفاقی که نباید می‌افتاد، افتاد.

علت این‌که این کتاب بعد از چاپ اول، دیگر تجدید چاپ نشد، چه بود؟
این را باید از ناشر بپرسید. با پیگیری‌های من و محبت آقای سیدعباس سجادی، برای چاپ اول رونمایی باشکوهی در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد و بزرگانی از جمله زنده‌یاد استاد علی‌اشرف درویشیان، شهرام ناظری، کوروش یغمایی، محمدعلی بهمنی، بهروز رضوی، برادران پورناظری و جلال سرفراز و نیز خانواده استاد منزوی حضور داشتند. بعد از آن که آقای رئیس‌دانا، مدیر نشر نگاه ویراست مجدد کتاب مجموعه آثار استاد منزوی را به من سپردند، صحبت این کتاب پیش آمد و قرار شد چاپ دوم را منتشر کنند که در حال حاضر، در حال آماده‌سازی نهایی است و امیدواریم امسال منتشر شود. 

 ژانر تاریخ شفاهی جذابیت خاصی برای مخاطب دارد و به‌نظر می‌رسد از چاپ‌های بعدی این کتاب هم استقبال خواهد شد؛ نظیر استقبالی که از کتاب «پیر پرنیان‌اندیش» شد.
البته. من هر هفته پیام‌هایی از خواستاران این کتاب دریافت می‌کنم. ناگفته نماند که تدوین این کتاب از سال 82 شروع شد و امثال دکتر میلاد عظیمی سال‌ها بعد این کار را انجام دادند. اتفاقاً یکی از کسانی که کتاب را شخصاً به دستشان رساندم، استاد سایه بود و بعد هم دوستان گفتند دیدیم که کتاب را مطالعه می‌کردند. این حوزه خیلی مهم است؛ به این دلیل که خیلی از گرفتاری‌ها و کم حوصلگی‌ها مانع می‌شود بزرگان بنشینند فرازهای مهم زندگی‌شان را بنویسند. یک زمانی خودزندگی‌نامه‌هایی نوشته می‌شد اما از جایی به بعد این رویه کمرنگ شد.

اگر بخواهید شخصیت منزوی را توصیف کنید، چه می‌گویید؟
نوعِ هستی‌نگری، اندیشه، عاطفه و زیستی که در شعر حسین منزوی بود، من را مجاب می‌کرد که با یک انسان امروزیِ قابل‌باورِ صادقِ دلیرِ رئوف مواجه هستم. در آن سال‌ها خیلی از جریان‌های مختلف ادبی را می‌دیدیم و ناخودآگاه ذهن یک جوان شهرستانی که خیلی از تبعیض‌ها و تظاهرها را دیده، وقتی با یک هویتی مثل حسین منزوی مواجه می‌شود که بدون هیچ واهمه‌ای از کسی در اوج استغنا، خود خود خودش است، جذب کسی مثل او می‌شود. منزوی آن‌قدر آینه، باهوش و دانا بود و آن‌قدر سلوک کرده‌بود که خیلی راحت می‌فهمید چه کسانی بدون هیچ‌انتظاری دوستش می‌دارند.

حسین منزوی چه تأثیری بر غزلسرایی معاصر گذاشت؟
بدون‌تردید سایر غزلسرایانی که در سده اخیر بوده‌اند، هیچ‌کدام معدل کارشان حتی به معدل کار حسین منزوی هم نزدیک نمی‌شود. این معدلی است که در وجوه مختلف شعر یک شاعر می‌شود بررسی کرد. بین غزلسرایان این دوره، حتماً باید به تازه‌جویی‌های منوچهر نیستانی اشاره کنیم، ولی این نوآوری‌ها خیلی فراگیر نبوده‌است. یا یک شاعر در حیطه عاطفه مثل سایه و شهریار قوی است، ولی آن کسی که غزل را در وجوه مختلف زبان، اندیشه، عاطفه و... به بالاترین معدل رساند و همه این وجوه را توانست در جوهره غزل به بهترین شکل حل و بازپرداخت کند، حسین منزوی است.