الهه آرانیان

نوشتن پایان‌نامه یا رساله برای هر دانشجوی مقطع کارشناسی‌ارشد یا دکتری، سخت‌ترین مرحله دوره تحصیلی و مهم‌ترین آن است. با دفاع از پایان‌نامه و رساله است که دانشجو از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود. دانشجوهای تحصیلات تکمیلی زبان و ادبیات فارسی هم از این قاعده مستثنا نیستند و باید با انتخاب یک موضوع برای پایان‌نامه یا رساله‌شان، تمام تلاش خود را برای پژوهشی شایسته و قابل‌دفاع بکنند تا رویِ مدرکشان را ببینند؛ پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که گاهی ایرادهای جزئی و گاهی اساسی در روش علمی و پژوهشی و نوع تحلیل دارند. به‌گفته کارشناسان، در سال‌های اخیر کیفیت علمی و پژوهشی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های رشته زبان و ادبیات فارسی تاحد قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده‌است؛ مسئله‌ای که باید آسیب‌شناسی و راهکارهایی برای رفع آن داده شود. در کشوری که گنجینه پربار ادبیات فارسی را در اختیار دارد، تحقیقات و پژوهش‌های ادبی‌اش هم باید مانند گذشته که بزرگان و دانشمندانی چون بدیع‌الزمان فروزانفر، مظاهر مصفا و شفیعی کدکنی با جان و دل برای آن مایه گذاشتند، استوار، دقیق و روشمند باشد. بنیاد فرهنگی استاد شهریار از سال گذشته به‌منظور آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌های زبان و ادبیات فارسی و معرفی آثار برتر دانشجویان این رشته دانشگاهی، فراخوان اولین جشنواره ملی پایان‌نامه‌های برتر زبان و ادبیات فارسی را منتشر کرد تا دانشگاه‌های سراسر کشور بهترین پایان‌نامه‌ها و رساله‌های زبان و ادبیات فارسی را به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند. این جشنواره ملی در این روزها به ایستگاه پایانی خود نزدیک می‌شود. به همین مناسبت، با دکتر جواد وند نوروز، رئیس بنیاد فرهنگی استاد شهریار و مسئول برگزاری جشنواره درباره چگونگی برگزاری این رویداد و نیز آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌های زبان و ادبیات فارسی گفت‌وگو کرده‌ایم.
 
ایده برگزاری جشنواره ملی پایان‌نامه‌های برتر زبان و ادبیات فارسی بر چه اساسی شکل گرفت؟
به منظور آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی و جدیدترین روش‌های پژوهشی انجام‌یافته در حوزه زبان و ادبیات فارسی و فراهم کردن بستر مناسب برای انتقال تجربیات دانش آموختگان دانشگاه به دیگر دانشجویان و جلب توجه صاحب‌نظران و سیاست گذاران بخش‌های مرتبط با زبان و ادبیات فارسی، اولین جشنواره پایان‌نامه‌ها و رساله‌های برتر زبان و ادبیات فارسی با همکاری وزارت علوم، دانشگاه تربیت مدرس و کمیسیون ملی یونسکو، امسال در دانشگاه تربیت مدرس برگزار خواهد شد. متاسفانه در سه سال اخیر براساس آخرین تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تقلب و کپی‌برداری در حوزه رساله‌های دکترا زیاد شده بود. به همین دلیل برای ارتقا بخشیدن به پایان نامه‌ها و تعالی اخلاق پژوهشی، این جشنواره امسال برگزار خواهد شد.
 
این جشنواره در چه سطحی برگزار می‌شود؟
در دو سطح کارشناسی ارشد و دکترای زبان و ادبیات فارسی. در مرحله اول تمام دانشگاه‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های برتر خود را به دبیرخانه جشنواره معرفی کردند و در مرحله بعدی که کشوری است، کمیته داوری و علمی جشنواره که در دانشگاه تربیت مدرس با همکاری بنیاد استاد شهریار دایر شده، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های ممتاز در سطح کشور را معرفی خواهند کرد. هر دانشگاه 5پایان نامه و 5رساله برتر خود را به دبیرخانه معرفی کرده‌است.
 
چه تعداد پایان‌نامه و رساله در معرض داوری قرار خواهند گرفت؟
خوشبختانه تا الان نزدیک به 450 پایان‌نامه و رساله برتر به دبیرخانه رسیده است که کمیته علمی و پژوهشی جشنواره در دانشگاه تربیت مدرس مشغول داوری آن‌ها هستند. در پایان، برای آثار شرکت‌داده‌شده گواهی‌نامه هم صادر خواهد شد.
 
اختتامیه جشنواره چه زمانی است؟
سعی خواهیم کرد 27 شهریور، روز ملی شعر و ادب فارسی، اختتامیه جشنواره را برگزار کنیم.
 
کیفیت آثار ارسالی به جشنواره را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما مهم‌ترین ضعف پایان‌نامه‌های ادبیات فارسی چیست؟
ما در حوزه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در دو سه سال اخیر ضعف علمی داریم که امیدواریم در آینده این کیفیت بالا برود. در این زمینه ضعف و آسیب عمده‌ای به نام فقدان کلان‌نگری علمی داریم؛ به این معنی که پایان‌نامه‌های ادبیات فارسی بیشتر توصیفی هستند و به نتایج جدی نرسیده‌اند. هر دانشگاه و هر استاد به تنهایی حوزه‌ای را انتخاب می‌کند و دانشجو را به سمت آن سوق می‌دهد. یک نهاد بالادستی که به جریان پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کشور روش علمی دقیق و دانشگاهی را بدهد، نداریم. از این رو هر استاد و هر دانشگاه به صورت جزیره‌ای کار می‌کند. از آسیب‌های عمده پایان‌نامه‌های رشته زبان و ادبیات فارسی، نداشتنِ کلان‌نگری علمی و ادبی است. هیچ نوع پیوند هدفمندی میان موضوعات پایان‌نامه‌ها وجود ندارد. صدها پایان‌نامه در دانشگاه‌های کشور نوشته می‌شود ولی تاکنون هیچ نظریه و استنتاج کلیِ مدون تولید نشده است. نیاز است یک نهاد بر جریان‌سازی علمی این پایان‌نامه‌ها نظارت کند. امیدوارم این جشنواره زمینه‌ساز از بین بردن این آسیب بزرگ باشد.
 
ایرادی که به بیشترِ پایان نامه‌های ادبیات فارسی گرفته می‌شود، این است که کاربردی نیستند؛ در نهایت، پایان‌نامه‌ای نوشته و به بایگانی فرستاده می‌شود.
کاملاً درست است. ما در شورای سیاست گذاری جشنواره به دنبال این هستیم که با ترسیم مولفه‌های مدنظر، آرام آرام پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را به جریانی سوق بدهیم که به مشکلات مدنظر جامعه بپردازد. ان‌شاءا... در سال آینده هم با برگزاری دوره‌های بعد جشنواره، این موضوع را پیگیری خواهیم کرد.