.
نگاهي به کتاب «داستان های بلیکن» الکساندر پوشکین
انتشار : 1403/05/13

«همان زمان که من در کمال آرامش (یا ناآرامی) از شهرت خود لذت می بردم، جوانی که نمی خواهم نامش را ببرم، از خانواده ای ثروتمند و سرشناس به هنگ ما منتقل شد. در تمام عمرم چنین فرد خوش اقبالی ندیده بودم! مجسم کنید: جوانی، هوش، زیبایی، شور و نشاط بی حدومرز و شجاعت و بی پروایی، شهرت و ثروتی که حتی حسابش از دستش در رفته بود. حالا خودتان تصور کنید که او چه تاثیری بر ما می گذاشت. برتری من متزلزل شده بود. او که مجذوب شهرت من شده بود، سعی داشت با من از در دوستی دربیاید، اما من اشتیاقی نشان ندادم و او، بی هیچ تاسفی، از من کناره گرفت. از او متنفر شده بودم. موفقیت هایش در هنگ و بین جمع بانوان کلافه ام کرده بود. به دنبال بهانه ای بودم تا با او دربیفتم. در پاسخ به بذله گویی های من، لطیفه هایی می گفت که همیشه به نظرم غافلگیر کننده تر و هوشمندانه تر بودند و البته مطمئنا مفرح تر هم بودند. او تفریح می کرد و من کینه می ورزیدم. آخر سر، در ضیافت ملاکی لهستانی، وقتی نگاه همه خانم ها، به ویژه نگاه خانم خانه را متوجه او دیدم، در گوشش لفظی توهین آمیز گفتم. برافروخته شد و کشیده ای بر گوشم زد. شمشیرها را کشیدیم. خانم ها بعضا از هوش رفتند. جدای مان کردند و همان شب هر دو کمر به مبارزه بستیم»؛ این بخشی از کتاب «داستان های بلیکن» الکساندر پوشکین است که با ترجمه بابک شهاب در نشر بیدگل منتشر شده است. این کتاب اولین بار در سال 1831 به چاپ رسید و پنج داستان را در بر گرفته است. الکساندر سرگیویچ پوشکین، شاعر و نویسنده روسی سبک رومانتیسیسم است. پوشکین بنیان گذار ادبیات روسی مدرن به حساب می آید و برخی او را بزرگ ترین شاعر زبان روسی می دانند. مشهورترین اثر ادبی او «یوگنی انه گین» نام دارد که نگارش آن هشت سال و بین سال های 1825 تا 1832 به طول انجامید. پوشکین در نیمه قرن نوزدهم آثار مشهوری مانند «دختر سروان»، «دوبروفسکی» و «بی بی پیک» را نوشت و در همین ایام منظومه «سوارکار مفرغی»، ترانه های اسلاو غربی و چندین داستان منظوم و اشعاری با عمق فلسفی سرود. به عقیده منتقدان، منظومه «سوارکار مفرغی» قله آثار پوشکین در این ژانر بوده و از بی نظیرترین آثار ادبی روسیه به حساب می آید.

«شلیک»، «بوران»، «تابوت ساز»، «متصدی چاپارخانه» و «دوشیزه خانم روستایی» پنج داستان کتاب «داستان های بلیکن» هستند که هم از نظر ارزش های ادبی و هم به لحاظ تاریخی حائز اهمیت اند. داستان های این کتاب از یک سو نشان دهنده حرکت پوشکین از رمانتیسم به سوی فرم های نوشتاری ساده تر درباره زندگی مردم معمولی است. از جهت دیگر این داستان ها به لحاظ مضامینی که پوشکین به سراغ شان رفته، همچنان داستان هایی خواندنی و جذاب هستند. پوشکین که از مهم ترین چهره های کلاسیک ادبیات روسیه به شمار می رود، در این داستان ها با پرهیز از قهرمانان و خیال پردازی های رمانتیک به سراغ زندگی روزمره رفته و از امیدها، دلبستگی ها و رنج های مردم عادی می نویسد و با نثری ساده و موجز در برداشت تازه و زنده اش از مضامین و ژانرهای ادبی محبوب آن دوره، گستره مهارت داستان گویی اش را به نمایش می گذارد.

«داستان های بلیکن» در ظاهر قصه هایی ساده اند که در آنها به واقعیت ها و رنج های زندگی روزمره، عشق های نابرابر و دردسرآفرین، خواب و خیال، مرگ و حیات پرداخته شده است اما این قصه ها از پیچپیدگی هایی هم برخوردارند که در ابتدا به نظر نمی آیند. پوشکین در این داستان ها به مناسبات و مراوده های پیچیده میان انسا ن ها توجه کرده و کوشیده لایه هایی از اجتماع را که معمولا کمتر مورد توجه قرار می گیرند، به روایت داستانی اش بکشاند. در پنج قصه ای که پوشکین در این کتاب کنار هم آورده، با صحنه ای از اجتماع روسیه در قرن نوزدهم روبه رو هستیم. او زندگی مردم عادی و معمولی را از منظر خودش به تصویر کشیده و از عنصر طنز نیز در روایتش بهره گرفته است. کتاب «داستان های بلیکن» مقدمه ای دارد که یکی از بازی های فرمی پوشکین در این کتاب است. این مقدمه از طرف ناشر کتاب است و او این قصه ها را به ملاکی به نام بلیکن نسبت داده و گفته است که این داستان ها را آدم های مختلف برای بلیکن نقل کرده و بلیکن آنها را جمع آوری کرده است. اما درواقع بلیکن شخصیتی داستانی است که در این قصه ها حضور دارد و پوشکین او را آفریده است و بر اساس این، این مقدمه ای جعلی است که خود بخشی از داستان است.

در بخشی از کتاب می خوانیم: «من تنها کسی بودم که دیگر نمی توانستم با او حشرونشر داشته باشم. من که ذاتا روحیه رمانتیکی داشتم، بیش از هرکس خود را وابسته مردی احساس می کردم که زندگی اش در نظرم نوعی معما جلوه می کرد و او را قهرمان اسرارآمیز داستانی ناشناخته می پنداشتم. او به من علاقه داشت؛ دست کم تنها با من بود که زبان تلخ و گزنده اش را فراموش می کرد و با ساده دلی و خوشرویی غیرمتعارفی درباره موضوع های گوناگون سخن می گفت. اما پس از آن شب شوم، این فکر که شرافت او لکه دار شده و از سر قصور و کوتاهی شخص خودش همچنان نیز ناپاک مانده است، ذهنم را رها نمی کرد و اجازه نمی داد که رفتارم با او مثل سابق باشد. با دیدن او احساس شرم می کردم، و سیلویو باهوش تر و باتجربه تر از آن بود که به این حالت من پی نبرد و دلیلش را حدس نزند. او از این بابت متاثر به نظر می رسید. دست کم دو بار در او این تمایل را دیدم که با من به گفت وگو بنشیند، اما هر بار من از او دوری می کردم و سیلویو نیز سرانجام از این کار منصرف شد. از آن پس فقط او را در حضور رفقا دیدم و از آن گفت وگوهای صمیمانه مان نیز دیگر خبری نبود. ساکنان پریشان فکر پایتخت کوچک ترین تصوری از احساساتی که آن قدر برای اهالی روستاها و شهرهای کوچک ملموس است، ندارند. نمونه اش، چشم انتظاری برای رسیدن بسته های پستی. روزهای سه شنبه و جمعه دفترخانه هنگ ما پر از افسرانی بود که بعضا منتظر پول، نامه یا روزنامه بودند. بسته ها را معمولا همان جا می گشودند، اخبار را مبادله می کردند و در یک کلام دفترخانه به صحنه ای سرشار از شور و هیجان بدل می شد».