شبنم کهن چی

آمارها در حالی نشان از کاهش 33 درصدی شمارگان کتاب های ادبیات در سال جاری دارد که کتاب های خودیاری و آثار موسوم به کتاب های روانشناسی در بازار نشر حضور پررنگی داشتند. «وقت ما را هدر ندهید» این چکیده پیام هایی است که از سوی تعدادی کاربران در شبکه های اجتماعی به ناشران و نویسندگان داده شده است. وقت ما را هدر ندهید یعنی از انتشار موضوعات تکراری خودداری کنید، یعنی به مخاطب احترام بگذارید و به ویراستاری، طراحی جلد و صفحات در کنار کیفیت آثار کم التفات نباشید!، یعنی بر اساس رانت و القاب کتاب منتشر نکنید. مهم تر از این پیام، پیام هایی بود که به گرانی کاغذ و در نتیجه کتاب اشاره کرده بودند که در کنار توجه به کاهش قیمت کتاب معناهای دیگری نیز داشت؛ «پرهیز از گزافه گویی» در کتاب ها، «دقت در انتخاب محتوای تالیف و ترجمه»، «روی آوردن به چاپ نسخه الکترونیک» و «انتشار کتاب جیبی». در این میان راهکارهایی نیز پیشنهاد شده؛ تبلیغ بیشتر برای معرفی کتاب و ترغیب به کتابخوانی، معرفی نویسنده های جوان و نشر آثار ادبی مدرن ایران و جهان، توجه به انسان و ارتباطات انسانی در محتوا، پرهیز از خودسانسوری، پیدا کردن سوژه های بکر، فعال شدن در شبکه های اجتماعی و...

از بین شرکت کنندگان در نظرسنجی که در شبکه های اجتماعی منتشر شد، 82 درصد اعلام کردند طی سال 1403 بیش از 5 کتاب خوانده اند و 18 درصد کمتر از این میزان مطالعه داشته اند. رمان، سهم بزرگی از کتب مورد علاقه این کاربران داشت و بعد از آن آنها به ترتیب بیشتر داستان کوتاه، شعر، ناداستان، تاریخ، زندگینامه و خاطرات، علوم اجتماعی، هنر، فلسفه و حقوق، تاریخ، مدیریت و کسب و کار و انگیزشی و موفقیت خوانده اند. نسبت کتب تالیف و ترجمه در میان کتاب های مطالعه شده از سوی کاربران تقریبا یکسان بود، کتب تالیفی کمی بیش از کتب ترجمه مورد مطالعه قرار گرفته بود. اما رمان ها و داستان های کوتاهی که آنها طی سال گذشته مطالعه کرده بودند بیشتر در ژانر درام و عاشقانه بود و بعد از آن به نوبت ژانرهای داستان تاریخی، داستان معمایی و جنایی و داستان های فانتزی و علمی تخیلی قرار داشتند.

مهم ترین عامل خرید؛ علاقه به نویسنده و مترجم
موثرترین عامل در خرید کتاب برای بیشتر کاربران موضوع کتاب و علاقه به نویسنده و مترجم بوده است. بعد از آن پیشنهاد دیگران تاثیر زیادی در خرید کاربران داشته است. پس از آن نقد و معرفی در رسانه ها و بعد از آن پرفروش بودن کتاب مورد توجه کاربران برای خرید کتاب قرار داشت. 48درصد از کاربرانی که در این نظرسنجی شرکت کردند، معتقد بودند از میان کتاب هایی که امسال منتشر شده، اشتراک برخی موضوعات پر رنگ بوده و 29.6 درصد از آنها بر این نظر بودند که تنوع موضوعی زیادی در کتاب ها وجود داشته. باقی کاربران نیز معتقدند بیشتر کتاب ها به موضوعات تکراری پرداخته بودند.

پرچم خودیاری بالا
از نظر کاربران کتاب های خودیاری و آثار موسوم به کتاب های روانشناسی امسال در بازار نشر حضور پررنگی داشتند و بعد از آن به ترتیب کتاب های علوم اجتماعی، عاشقانه و ناداستان، جنایی و معمایی، تاریخی و فلسفی به ترتیب در کتابفروشی ها زیاد دیده شدند. کاربران کتاب های امسال خود را بیشتر از کتابفروشی ها و بعد از اپلیکیشن هایی مانند طاقچه، فیدیبو و... تهیه کرده اند. بخشی از آنها نیز کتاب ها را به صورت رایگان دانلود کرده اند که تعدادشان با کسانی که از فیدیبو و... استفاده می کردند برابر است.

داستان بخوانیم
بیشتر کاربرانی که در این نظرسنجی شرکت کرده اند در پاسخ به این سوال که دوست دارند سال آینده چه کتاب هایی بیشتر بخوانند، پاسخ داده اند رمان و داستان. نقد ادبی و فسفه، کتب حوزه های فرهنگی و علوم اجتماعی و تاریخ نیز در میان کتبی که کاربران دوست دارند سال آینده بخوانند دیده می شود.

پیام هایی برای ناشران و نویسندگان
به گمانم جذاب ترین بخش این نظرسنجی، بخشی است که به کاربران امکان ارسال پیام به نویسندگان و ناشران داده شده بود. در میان پیام هایی که به ناشران و نویسندگان ارسال شده، این پیام ها را بخوانید: «تبلیغات بیشتری برای معرفی کتاب و ترغیب به کتابخوانی کنید»، «برای اینکه خود را از زندگی نجات دهیم به شما و آثارتان پناه می آوریم. ادامه دهید و همچنان بنویسید»، «چاپ و سرمایه گذاری بیشتر بر آثار تالیفی و داخلی»، «نشر و ترجمه خوب آثار ادبی و مدرن ایران و جهان»، «لطفا موضوعات و مطالب تکراری نباشد و سعی شود ذهن خواننده را به چالش و تفکر وادارد. حتی در رمان ها و داستان ها هم به گونه ای مفهومی، من خواننده ترغیب شوم که زندگی را باید زندگی کرد»، «من الله التوفیق. امیدوارم کاغذ ارزان شود و ارز دولتی بابت چاپ کتاب های صد تا یه غاز و تکراری حرام نشود»، «به نویسندگان جدید که قلم خوبی دارند فضای معرفی، دیده و خوانده شدن بدهند»، «نویسندگان کمتر شناخته شده را معرفی کنید. کتاب های با ارزش منتشر کنید. در انتخاب مترجم حساس باشید»، «کتاب ها را با دقت بیشتری انتخاب کنند که بتوان مثل گذشته از روی نام ناشر به کیفیت کتاب اطمینان کرد»، «برای قیمت کتاب ها فکری کنید»، «فضاهای مستند تاریخی را وارد داستان ها کنند»، «نویسنده خوب ناشناس زیاد داریم شاید باید سری به کارگاهای داستان بزنند و موارد خوب را کشف کنند»، «برای ما بیشتر از اینکه چاپ و تبلیغات مهم باشد، محتوای کتاب مهم است. نه محتوای کم ارزش ترجمه کنید نه تالیف» و «کتاب را برای کتابخوان ها بنویسید».

آمارخوانی
خانه کتاب و ادبیات ایران هر ماه آمار مربوط به نشر را منتشر می کند. از دوازده ماه امسال، یازده گزارش از فروردین ماه تا پایان بهمن ماه روی این سایت موجود است. آمارها به تفکیک تهران و شهرستان و موضوعات کودک و نوجوان، ادبیات، علوم اجتماعی، کمک درسی و آموزشی، علوم عملی، دین، فلسفه و روانشناسی، تاریخ و جغرافیا، هنر، کلیات، زبان، علوم طبیعی و ریاضیات تهیه شده است. ما در این گزارش سراغ آمار کتاب های دسته ادبیات رفتیم.

گران ترین و ارزان ترین ماه سال
آمارها نشان می دهد طی یازده ماه گذشته، مهرماه گران ترین ماه برای دوستداران کتاب (در دسته ادبیات) بوده است. میانگین قیمت کتاب در این ماه 203 هزار تومان بوده است. در کل، قیمت کتاب در مهر ماه نسبت به زمان مشابه سال پیش 36 درصد افزایش داشته است. در مقابل مهر، فروردین ماه است که میانگین قیمت کتاب (در دسته ادبیات) به 164 هزار تومان رسید. جالب است که بدانید با وجودی که کتاب های دسته ادبیات کمترین میانگین قیمت بین یازده ماه را در فروردین ماه دارند، اما در کل، قیمت کتاب در فروردین امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 70 درصد افزایش داشته است.

کمترین و بیشترین تعداد عنوان
اردیبهشت ماه همیشه عزیز است. شاید چون به استقبال نمایشگاه کتاب می رویم و به همین دلیل است که بیشترین نشر در دسته ادبیات در همین ماه اتفاق می افتد. اردیبهشت امسال 2 هزار و 234 عنوان کتاب منتشر شد که از این میزان هزار و 470 عنوان تالیف و 764 عنوان ترجمه بوده است. سهم کتاب های چاپ اولی در اردیبهشت ماه هزار و 421 عنوان کتاب و باقی کتب، یعنی 813 عنوان کتاب چاپ مجدد بوده است. این درحالی است که یک ماه قبل از این آمار درخشان، در فروردین ماه، کمترین تعداد عنوان کتاب در دسته ادبیات در ایران منتشر شد؛ 968 عنوان کتاب که سهم تالیف از این میزان 646 عنوان و سهم ترجمه 322 عنوان کتاب بود. 600 عنوان کتابی که در فروردین ماه منتشر شد چاپ اول و 368 عنوان کتاب چاپ مجدد بود.

پاییز و زمستان پر برکت و پرتیراژ
شمارگان یا همان تیراژ کتاب سال هاست نزولی است. امسال، زمستان را با بالاترین میانگین شمارگان کتاب گذراندیم؛ بهمن ماه، میانگین شمارگان کتاب (در دسته ادبیات) یک هزار و 977 جلد بود. این در حالی است که زمستان با آمار میانگین 628 جلد شمارگان آغاز شد. کمترین میزان آمار میانگین شمارگان کتاب در دسته ادبیات طی یازده ماه گذشته به خرداد ماه تعلق دارد؛ 563 جلد. تعداد کل شمارگان کتاب در دسته ادبیات در این ماه 767 هزار و 737 جلد بود.

گران ترین رشدها
قیمت کتاب در یازده ماه گذشته هر ماه نسبت به ماه قبل و نسبت به زمان مشابه در سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. البته این روند طی سال های اخیر تبدیل به روندی طبیعی شده. بیشترین افزایش قیمت نسبت به سال گذشته در فروردین ماه اتفاق افتاد؛ 70 درصد افزایش قیمت کتاب در فروردین ماه امسال نسبت به فروردین ماه سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در این ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 13 درصد افزایش داشته و میانگین قیمت در فروردین ماه حدود 164 هزار تومان برآورد شده بود. الگوی آماری منتشر شده از سال های گذشته نشان می دهد فروردین ماه همیشه با افزایش بسیار زیاد قیمت کتاب همراه بوده است. بعد از فروردین ماه، تیر ماه بیشترین افزایش قیمت را داشتیم؛ 40 درصد افزایش قیمت کتاب نسبت به تیر ماه سال گذشته. میانگین قیمت کتاب در این ماه حدود 198 هزار تومان برآورد شده. گفتنی است در این ماه میانگین شمارگان کتاب تنها 3 درصد افزایش داشته است. بعد از آن میانگین قیمت کتاب در شهریور و مرداد ماه بیشترین افزایش را داشته؛ 37 درصد نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در مرداد ماه نیز سیر نزولی داشت؛ 7 درصد کاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در شهریور ماه نیز نسبت به دوره مشابه در سال قبل 4 درصد کاهش داشت. شاید جالب باشد بدانید اردیبهشت ماه که بیشترین آمار عنوان منتشر شده (در دسته ادبیات) را داشتیم، میانگین شمارگان کتاب (همه کتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 2 درصد کاهش و میانگین قیمت 33 درصد افزایش داشته است. متوسط قیمت کتاب در این ماه حدود 182 هزار تومان بوده. خرداد نیز افزایش قیمت مشابهی با اردیبهشت داشتیم. یعنی خرداد امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 33 درصد افزایش قیمت داشتیم اما میانگین شمارگان از سیر نزولی تغییر مسیر داد و این ماه میانگین شمارگان (همه کتب) 5 درصد رشد داشت. میانگین قیمت کتاب در این ماه حدود 176 هزار تومان برآورد شده است. مهر ماه نیز 7 درصد کاهش در میزان میانگین شمارگان کتاب (همه کتب) نسبت به دوره مشابه در سال گذشته داشتیم. افزایش قیمت (همه کتب) در مهر ماه امسال نسبت به مهر ماه سال گذشته 36 درصد محاسبه شده است. اما میانگین قیمت کتاب در دسته ادبیات در این ماه 203 هزار تومان، بیشتر از هر زمان دیگری در سال جاری (غیر از اسفند) برآورد شده. آبان ماه میانگین قیمت کتاب در دسته ادبیات کاهش پیدا کرد؛ 183 هزار تومان اما قیمت کلی کتاب نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 36 درصد افزایش داشت. این درحالی است که میانگین شمارگان (همه کتب) در آبان ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 7 درصد کاهش داشت. کاهش میانگین شمارگان (همه کتب) در دی ماه نیز ادامه داشت؛ 2 درصد کاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. در حالی که میانگین قیمت (همه کتب) در دی ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 28 درصد افزایش داشت. روند نزولی شمارگان در بهمن ماه بهبود پیدا کرد؛ 18 درصد افزایش میانگین شمارگان (همه کتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته.

حال کتب در دسته ادبیات
آمارها نشان می دهد ابتدای سال حال بازار نشر کتاب در دسته ادبیات خوب بوده. عناوین کتاب در دسته ادبیات امسال در فروردین ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 31 درصد افزایش داشته است. بدترین ماه نیز تیر ماه بوده، ماهی که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، عناوین منتشر شده در دسته ادبیات 12 درصد کاهش پیدا کرده است. تیرماه بدترین ماه برای همه کتب در همه دسته ها بود. چرا که این ماه در سال جاری نسبت به همین زمان در سال گذشته، انتشار عناوین کتاب ها در تمام دسته ها با کاهش روبه رو بود. هرچند بیشترین کاهش انتشار عناوین کتب ادبیات مربوط به آذر ماه است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 33 درصد کاهش داشته است.

بر اساس آمارهای منتشر شده در سایر ماه ها نسبت به زمان مشابه در سال گذشته در بهمن ماه 11 درصد افزایش، دی ماه 3 درصد کاهش، آبان 15 درصد افزایش، مهر 17 درصد افزایش، شهریور 9 درصد افزایش، مرداد 7 درصد کاهش، خرداد 7 درصد افزایش و اردیبهشت 30 درصد افزایش در انتشار عناوین کتب در دسته ادبیات داشتیم.