اسدالله امرایی
ارداویراف نامه (به زبان ساده) با گردآوری و ترجمه مسعود خیام در انتشارات نریمان منتشر شد. ارداویراف نامه متنی ارزشمند و روایتی جذاب از سفر غیرعادی مغی به نام ارداویراف است که از سوی دین مردان زرتشتی برگزیده می شود تا مدت ها پس از حمله اسکندر و تضعیف دین، به عوالم روحانی برود. او پس از بازگشت خواهد توانست دین را آن گونه که باید، تطهیر کند و حقایق دین را بار دیگر چیره گرداند. ارداویراف نامه طرح داستانی جالبی دارد که در گوشه و کنار دنیا، می توان نمونه های مشابهش را یافت . با وجود این، روایت این کتاب زرتشتی، ویژگی های خاص خود را نیز دارد که آن را از دیگر آثار متمایز می کند. پیش از این مترجمان دیگری این کتاب را ترجمه کرده اند. ترجمه های پیشین از این متن کهن، متناسب با فضای دانشگاهی و نیازهای دانشجویانی است که مشغول تحصیل در رشته فرهنگ و زبان های باستانی اند. از این روی، شاید خواندن آن ترجمه ها برای عموم علاقه مندان سخت و زمانگیر باشد. این ترجمه برخلاف ترجمه های پیشین، مناسب خوانندگان غیرمتخصصی است که می خواهند با این کتاب و محتوای آن آشنا شوند، اما نیازی به نگاه تخصصی به متن ندارند. از این جهت، این ترجمه می تواند خوانندگان فارسی زبان بیشتری را با متن ارداویراف نامه آشنا سازد. ارائه ترجمه های عمومی تر از متون کهن پهلوی و امروزی کردن آنها یکی از راه های ارزشمند برای شناساندن این متون مهجور به خوانندگان ایرانی است. «ای ارداویراف! به زرتشتیان بگو که راه رستگاری یکی است که آن هم پیروی از آیین پیشینیان است و سایر راه های دیگر بیراه و گمراه کننده است. راه پیشینیان راه راست و درست است. تنگ نیست، گشاد هم نیست، به اندازه است. این راه را بروید و از آن منحرف نشوید. پندار نیک، گفتارنیک، کردار نیک، این است راه درست.» ارداویراف نامه، به گفتار برخی ارداویرازنامه یا ارداویراف نامک نام یکی از کتاب های نوشته شده به زبان پارسی میانه است که از پیش از اسلام به جا مانده است. مضمون کتاب، اعتقادات عامه ایرانیان پیش از اسلام درباره آخرت است. ویراف موبدی است که به دنیای پس از مرگ سفر می کند و اخبار آن را برای زندگان می آورد. از آنجایی که دانته نیز در کتاب کمدی الهی سفر خود به برزخ، دوزخ و بهشت را توصیف می کند، برخی پژوهشگران بر این باورند که دانته در آفریدن اثر خود از منابع عربی یاری گرفته و آن منابع را به نوبه خود از ارداویراف نامه اقتباس کرده است. مسعود خیام در مقدمه نوشته است: «ارداویراف نامه از کتاب های مهم دین زرتشت و یکی از مهم ترین کتاب های باستانی ایرانیان است. این کتاب برخی اعتقادات ایرانیان زرتشتی را در مورد جهان آخرت نشان می دهد. اغلب زرتشتیان به ارداویراف نامه اعتقاد دارند. کتاب به زبان و خط پهلوی ساسانی است و گزند تاریخ و فرسایش روزگار را دوام آورده. نویسنده نابغه کتاب هیچ ردپایی از خود به جا نگذاشته و ناشناس باقی مانده. نام تولیدکنندگان بسیاری از هنرهای ایرانی و بزرگان این سرزمین معلوم نیست. گروهی خود ارداویراف را نویسنده این کتاب می دانند و عده ای نیز معتقدند ارداویراف شخصیتی افسانه ای است که نویسنده برای بیان مقاصد خود به کار گرفته. اردا به معنای مقدس، ویراف به معنای خردمند و ارداویراف به معنای خردمند مقدس است. بسیاری از زرتشتیان ارداویراف را شخصیتی واقعی و پیامبر می دانند. آنان معتقدند حوادث این کتاب واقعا رخ داده. «زرتشت بهرام پژدو» از شاعران قرن هفت هجری ارداویراف نامه را به شعر فارسی نوشته است:

«به نظم این قصه ی اردای ویراف/ بگو تا زین سخن نامی شود صاف». سفرهای ماورایی و آخرالزمانی و فانتزی های گشت وگذار در دنیای پس از مرگ از دیرباز مورد علاقه بوده و در انواع افسانه و خرافه دیده می شود. این سفرنامه ها نزد معتقدان به ادیان مربوطه اغلب جزو مقدسات به شمار آمده و ارداویراف نامه نمونه زرتشتی آن است.