حسام شیخان
نویسنده از تجربه همزیستی خود با کودکان بهره می برد تا به دنیا همان طور نگاه کند که یک کودک می بیند.«بخاری که از کاسه سوپ بلند می شد به روحی تقریبا به اندازه شست دستم تبدیل شد و به دنبال آن سروکله ارواح دوم، سوم و چهارم هم پیدا شد. این ارواح سرگردان با بخار سوپ از دنیای مردگان احضار شدند و سعی کردند با دنیای ما ارتباط برقرار کنند، اما نتوانستند. بیچاره ها. وقتی تصورات عجیب وغریبم را تعریف کردم، مادرم زد زیر گریه.»

اسرار نهان در جعبه ابزار جهان - صفحه 54
داستان مبارزه ملت ها با رژیم های دیکتاتوری و تمامیت خواه، معمولا روایتی است از مقاومت ، سرکشی، شکست، امید، ناامیدی و تلاش های هرروزه. داستان آدم هایی را می شنویم که به هرشکلی علیه ظلم برخاسته اند و در راه هدفی والاتر، چیزی را فدا کرده اند. داستان برخی را هم نمی شنویم، با آنکه مقاومت می کنند و می جنگند، نامشان را کسی نمی داند. نامشان را کسی نمی داند، چون گاهی اوقات چون زندگی کردن و زیستن همان جنگیدن است. چه کسی قرار است نام همه آنها که زندگی می کنند را ثبت کند؟ اما در میانه این نبرد، انگار حواسمان از عده ای پرت می شود. از آنها که احتمالا قرار است نتیجه این مقاومت را ببینند، از مبارزان آینده، از کودکان. پیش می آید که آنها را فراموش کنیم و یادمان برود روزگار کودکانی که زیر سایه دیکتاتور زندگی می کنند، چگونه است.

ماریا خوزه فرادا در سال 1977 در تموکو شیلی متولد شد. او مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته مطالعات آسیا- اقیانوسیه از دانشگاه بارسلونا دریافت کرد و تاکنون عناوین بسیاری در حوزه کودک و نوجوان تالیف کرده است. از جمله آثار برجسته او، مجموعه شعر تحسین شده «Niños» (کودکان) است. این کتاب به کودکانی تقدیم شده که قربانی خشونت سیاسی و سرکوب در دوران دیکتاتوری شیلی بوده اند و امیدها، رویاها و زندگی روزمره آنها را به تصویر می کشد و تلاش می کند آنان را در قامت انسان هایی واقعی و منحصر به فرد به خواننده بشناساند. فرادا اولین رمان بزرگسالش را در سال 2017 منتشر کرد؛ رمان «Kramp» یا «اسرار نهان در جعبه ابزار جهان».

اسرار نهان، روایتگر داستان دختری هفت ساله است به نام ام که همراه پدرش دی که فروشنده دوره گرد محصولات برند کرمپ است، دورتادور شیلی سفر می کند و در این میان چیزهای مختلفی درمورد دنیا و نحوه کارکرد آن یاد می گیرد. فراموش نکنیم که ام هفت ساله است و خواننده، جهان را از دریچه نگاه یک کودک هفت ساله مشاهده می کند. راوی کودک، ابزار بسیار مناسبی برای نویسنده است تا با شیوه دیگری به جهان نگاه کند و مخاطبش را در این نگاه نو و متفاوت همراه کند. برای ام، فروشنده دوره گرد بودن، کمال آرزوهایش است. پدرش را تحسین می کند و دلش می خواهد در این گشت وگذار همراه او باشد. پدر هم می پذیرد. ام مدرسه را رها می کند و همراه پدر می شود. زیبایی محصولات کرمپ او را مجذوب خودش کرده است و اتفاقا حضور این دختربچه به کسب وکار پدر هم کمک می کند. قرار است به مادرش دروغ بگویند؛ مادری که بسیار مغموم است و تقریبا نقشی در زندگی ام و پدرش ندارد. عکاسی عجیب وغریب همراه پدر و دختر می شود. او ای نام دارد و ام می گوید کارش این است که در جاهای متروکه، دنبال اشباح بیفتد و از آنها عکس بگیرد. حالا کم کم متوجه می شویم که در شیلی دوران پینوشه حضور داریم. دوره ای تاریک و خونبار. ای از اشباح عکس نمی گیرد. او در حال ثبت جنایتی است که رژیم پینوشه مرتکب شده است. اما ام این را نمی داند. ام نمی داند چرا مادرش آنقدر غمگین است، تا لحظه برملا شدن راز این غم فرا می رسد و از معشوق اول مادر خبردار می شویم که توسط رژیم به قتل رسیده است. تنها کسی که در این رمان نام کاملش عنوان می شود، همین شخص است که تیرباران شده: خایمه آندرس سوآرز مونکادا. سال ها طول می کشد تا ام این راز را بفهمد. وقتی که دیگر کودکی هفت ساله نیست و می داند واقعیت پیرامونش آن طور نبوده که در کودکی می دیده است. فصل های آخر کتاب، با ام ای طرف هستیم که دیگر بزرگ شده است و نگاهش به دنیا، دیگر نگاهی معصوم و کودکانه نیست. زبانش گزنده می شود و تلخ. این بهایی است که ما همراه ام باید بپردازیم؛ بهای فهم تازه از جهان واقعی.

هیچ کسی نیست که در این داستان نام کاملی داشته باشد (جز همان کسی که اشاره شد) . نام پینوشه حتی یک بار هم در داستان عنوان نمی شود. ما محکومیم که خودمان تکه های پازل را کامل کنیم، چون دیدمان محدود شده در چشمان کودکی که در میانه این آشوب و هرج ومرج قدم برمی دارد و سعی می کند بفهمد دوروبرش چه خبر است. اما او هنوز چیز های زیادی را نمی داند؛ نه می داند دیکتاتور کیست، نه می داند کودتای نظامی چیست و نه خبر دارد که مقاومت یعنی چه. او تلاش دارد رنگی به این دنیای خاکستری و بی روح بزند، اتفاقا موفق هم می شود، اما زمانی که بزرگ تر می شود، دوباره همه چیز رنگ می بازد. بالاخره می فهمد چرا مادر غمگین است، چرا روی تنش سیزده نقطه خال کوبی کرده، چرا روی کوله پشتی اش ستاره دوخته و چرا وقتی از ارواح حرف می زند مادر گریه می کند. یافتن پاسخ این سوالات همانا و خداحافظی با آن دنیای قدیمی و شیرین همان. جهان ذهنی ام هفت ساله در برخورد با جهان واقعی، پیروزی ای موقتی برای او به ارمغان می آورد. طعم این پیروزی تا سال ها زیر زبانش مزه می ‎کند و حتی وقتی به بزرگسالی هم می رسد، به آن خاطرات رجوع می کند تا بلکه بتواند در برابر واقعیت پیش رویش قد علم کند و دوام بیاورد. البته که در همان سنین کودکی هم نتایج دردناکی می گیرد؛ نتایجی که مستقیما از آن دوره زشت و پلشت ظلم نشات گرفته اند و حتی دوران خوش کودکی هم نمی تواند فضایی برای فرار از آن فراهم کند.

«لحظه های الهام معمولا به درکی عمیق تر منجر می شوند. این موضوع با سال ها تجربه ثابت شده است. در آن روز خاص، مسائل مهمی را درک کرده بودم. دی خیلی تنها بود. من هم تنها بودم. زندگی عرصه تنهایی بود.»

اسرار نهان در جعبه ابزار جهان - صفحه 54
نویسنده با هوشمندی، جهان داستان را پر از سوال کرده است؛ سوالاتی که در متن داستان مطرح می شوند و سوالاتی که در ذهن خواننده شکل می گیرند؛ اما از طرف دیگر، جواب هایش به این سوالات محدود است و حساب شده. زیرمتن داستان بستر مناسبی است تا خودمان جواب سوالاتمان را پیدا کنیم، بی آنکه راوی یا نویسنده مجبور باشند به شان پاسخ دهند. فرادا تجربه ای را که از تعامل و همزیستی با کودکان و جهانشان به دست آورده است، ابزاری می کند تا بتواند دنیا را همان طوری نگاه کند که یک کودک می بیند. از طرفی دیگر، زیست او در کشور شیلی و آگاهی از تاریخ آن و دوران حکمرانی پینوشه، ترکیبی دردناک، اما شیرین و دوست داشتنی می آفریند. ما هم در این تجربه همراه او هستیم. اسرار نهان در واقع یک رمان بزرگسال سیاسی است، بی آنکه اسم یک سیاستمدار در آن وجود داشته باشد، چرا که سراغ راوی ای رفته که نباید درکی از سیاست و دیکتاتوری و چه و چه داشته باشد. نباید همراه پدرش فروشندگی کند. باید کودکی کند. بخندد و آواز بخواند و برقصد. اما چیزی که برای او رقم می خورد فرسخ ها از بایدهای زندگی یک کودک فاصله دارد و مسبب آن کسی نیست جز همان کس که خودش را مالک آزادی آدم ها می داند.