هنر به روایت تاریخ

 محمدمعین شرفایی
رمان «اپرای خاموشی صدا در تالار رودکی» درباره تقابل هنر و سیاست است. قصه این رمان به دوران پیش از انقلاب برمی گردد و کلیت قصه پیرامون تالار رودکی می چرخد. قصه با صحنه ای شروع می شود که بعد از انقلاب با خواندن سرود رسمی کشور، تالار رودکی بازگشایی می شود و برای فراهم کردن تجهیزات صدا، دو نفر از کارمندان تالار به انباری می روند و با در قفل شده آن روبه رو می شوند. کلید در انباری گم شده است و گویا تنها کلید موجود دست بهادر سوادکوهی است. بهادر مدت هاست پیدایش نیست؛ بنابراین آنها سعی می کنند با شکستن در انباری به داخل آن برسند. در انباری به سختی باز می شود و متوجه بوی بدی می شوند که رمان به فصل دیگری می رود و قصه تازه شروع می شود. دو شخصیت اصلی این رمان، آذردخت آشتیانی و ارسلان صولتی نام دارند. آذردخت به دنبال تحصیل در رشته موسیقی و کسب تجربه در زمینه آواز اپرا به فرانسه سفر می کند و در آنجا با یکی از دیپلمات های سرشناس ایران در فرانسه آشنا می شود. ارسلان صولتی سفیر ایران در فرانسه که چند سال از آذردخت بزرگ تر است به او دل می بندد و آذردخت علی رغم وعده ازدواج با پسرعمویش و مخالفت خانواده با ارسلان صولتی ازدواج می کند. آذردخت آشتیانی در فرانسه یکه تاز عرصه اپرا و نمایش می شود. زندگی با ارسلان صولتی به کامش است و با رسیدن خبری از تهران مبنی بر افتتاح یک تالار مجهز و پیشرفته، تصمیم می گیرد به ایران برگردد و با رایزنی های همسرش، خودش کار را دست بگیرد تا مهم ترین آرزوی زندگی اش یعنی اجرا در تهران را برآورده کند. در تهران آذردخت که امور تالار رودکی را بر عهده گرفته با اطلاع رسانی برای استخدام کارمندان، پسری از سوادکوه به نام بهادر سوادکوهی در تالار رودکی مشغول به کار می شود. با گذشت زمان بهادر دل به آذردخت می بندد اما این عشق، عشقی محال است چراکه آذردخت او را به چشم یک همکار شریف و دوستی صمیمی می بندد؛ اما بهادر غیر از آذردخت به هیچ کسی توجه نمی کند و به نوعی می شود گفت تمام فعالیت های شبانه روزی بهادر برای پیشرفت ساخت تالار رودکی و رسیدگی به امورات همه به خاطر این است که در نظر آذردخت یکه و عالی باشد. حوالی سال های 57، روابط مابین بهادر، آذردخت و ارسلان صولتی دچار تغییراتی می شود که این تغییرات یک سوم پایان رمان را می سازد و پایان بندی ارتباط مستقیمی با همین فصل های پایانی دارد.

درباره ساختار این رمان می توان ابتدا به راوی آن اشاره کرد. راوی سوم شخص که با پیشرفت قصه رمان، محدود به آذردخت و بهادر می شود. گاه در فصل هایی سوم شخص محدود به یکی از شخصیت ها به صورت عینی تبدیل می شود، گاه راوی ذهنی یا سوبژکتیو می شود. این نوع راوی که نویسنده محدودیت خاصی برای بیان ارائه بسط و گسترش قصه و شخصیت پردازی ندارد به خوبی با قصه اصلی رمان همراه می شود و می توان گفت همه ارکان قصه در راستای تحقق هرچه بهتر تعلیق و فصل بندی های هوشمندانه این رمان می شود.

فرم رمان متشکل از فصل های کوتاه و بلندی است که مابین زمان های مختلف حرکت می کند؛ اما این پراکندگی رفته رفته منظم می شود و می توان درک کرد نویسنده با ارائه این فصل های جدای از هم به صورت زمانی چه هدفی را برای نقطه اوج مشخص می کند. هوشمندی نویسنده در تقابل پلات با فرم قصه مشخص می شود. در واقع می توان گفت این فصل های مستقل که گاه میان شخصیت ها بازی می شود، چطور توانسته است ریتم قصه را حفظ کند.

کلیت قصه این رمان تقابل هنر و سیاست است. همچنین ارجاعات تاریخی در این رمان به گونه ای است که مانعی برای قصه به وجود نمی آورد و سوار کردن شخصیت ها بر شالوده اصلی این رمان در گرو همین ارجاعات تاریخی است. استفاده از حافظه جعمی در زمان های مختلف دهه های سی، چهل و پنجاه، خود گواه بر این است که گلچین کردن این وقایع تاریخی همسو با تاریخ هنر در کشور است.

منبع: روزنامه شرق